مریم نوروزپور - دانشجوی سابق کارشناسی ارشد بیولوژی و بیوتکنولوژی خاک، گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
محمد رضا ساریخانی - دانشیار بیولوژی و بیوتکنولوژی خاک، گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز
ناصر علی اصغر زاد - استاد بیولوژی و بیوتکنولوژی خاک، گروه علوم و مهندسی خاک دانشکده کشاورزی، دانشگاه تبریز

آلودگی خاک به ترکیبات نفتی مانند نفتای سنگین می تواند سلامت خاک، محیط زیست و انسان را تهدید کند. در روش زیست پالایی، ریزجانداران خاک از این هیدروکربن ها به عنوان منبع کربن استفاده نموده و ضمن ساخت زیتوده میکروبی، در تجزیه آن و تبدیل آن به دی اکسیدکربن نقش دارند. بدین منظور در یک خاک لوم شنی آلوده به نفتای سنگین (۷%)، برای کاهش آلودگی، انواع تیمارهای زیست پالایی از جمله تحریک زیستی (شامل تامین عناصر نیتروژن-فسفر، افزودن کود دامی و سورفکتانت توئین ۸۰)، تیمار تلقیح زیستی (استفاده از کنسرسیوم باکتری های کارآمد) و تیمار تلفیقی (شامل همه تیمارهای تحریک زیستی و تلقیح زیستی) مورد آزمایش قرار گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات (فاکتور آلودگی، فاکتور زیست پالایی و زمان) با در نظر گرفتن ۳ تکرار در گلدان های ۳ کیلوگرمی انجام شد. پس از انجام آزمایش در زمان های مختلف (۰، ۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۳۰، ۴۵، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ روز)، میزان تنفس پایه و برانگیخته اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که تیمارهای زیست پالایی باعث کاهش آلودگی نفتای سنگین شدند، همچنین آلودگی فعالیت میکروبی خاک را تحت تاثیر قرار داد، به طوری که تنفس پایه و برانگیخته در همه تیمارهای زیست پالایی در روزهای ابتدایی افزایش یافت ولی با گذشت زمان به دلیل کاهش منبع کربن و همچنین کاهش عناصر غذایی خاک، کاهش پیدا کرد. به گونه ای که میزان تنفس پایه و تنفس برانگیخته در تیمار تلفیقی در مدت زمان آزمایش به ترتیب از ۶۷/۰ به  ۵۳/۰ و از ۳۰/۳ به ۷۳/۲  (mg CO۲  g-۱ h-۱) کاهش یافت. همچنین اندازه گیری میزان ترکیبات نفتی قبل و بعد از تیمارهای زیست پالایی نشان داد که ۸۱% از نفتای سنگین توسط تیمار تلفیقی تجزیه شد. از میان تیمارهای زیست پالایی در سطح احتمال (p<۰.۰۱) تیمار تلفیقی نسبت به تیمار تحریک زیستی و تلقیح زیستی تاثیر بیشتری در حذف آلودگی نفتای سنگین داشت. به نظر استفاده از شیوه های تلفیقی علاوه بر بالا بردن جمعیت میکروبی فعال درگیر در تجزیه ترکیبات نفتی و تامین شرایط بهینه برای فعالیت آنها، همچنین تحریک جمعیت میکروبی بومی خاک، روشی مناسب برای حذف ترکیبات نفتی باشد.

تحریک زیستی, تلقیح زیستی, تنفس برانگیخته, تنفس پایه, زیست پالایی, سورفکتانت, نفتای سنگین