رجب توحیدیان - استادیار و عضو هیات علمی تمام وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد سلماس - سلماس ، ایران

علیرغم اظهار نظرهای برخی از حافظ پژوهان ، که معتقد به انسجام و وحدت معنایی و مضمونی در غزلیات حافظ شیرازی هستند۱و همنوا با برخی از اساتید حافظ شناس و حافظ پژوه ، می توان مدعی شد که در غزلیات حافظ نیز همچون سور و آیات قرآن و شعرای سبک هندی، انسجام و وحدت معنایی چندانی به چشم نمی خورد؛ یعنی در غزلیات حافظ نیز با تاسی از آیات قرآن و همنوا با شعرای سبک هندی، معانی و مضامین متضادی در محدوده ییک غزل و کل _ غزلیات به چشم می خورد که در دو شکل مثبت (ستایش ) و منفی (نکوهش ) همدیگر را نقض می کنند. علت اساسی این عدم انسجام و عدم وحدت معنایی و تناقض گویی را در می توان در عواملی نظیر: انس با قرآن ، آشتی دادن افکار و اندیشه های خی امی با اندیشه های عرفانی و قرآنی در غزل ، قرار گرفتن در موقعیت های مختلف در زندگی ، عدم تعادل روحی و روانی ، تغییر یافتن عواطف و احساسات و غرایز وی در طول سنین عمر، دستیابی به معنی و مضمون جدید و ... دانست . نگارنده در این پژوهش معانی و مضامین متضاد و تناقض گویی را از کل _ غزلیات حافظ شیرازی استخراج کرده و به ترتیب حروف الفبایی مورد بررسی قرار داده و از اشعار شعرای دیگر، بخصوص شعرای سبک هندی هم شواهد مثالی در پی نوشت مقاله ذکر کرده است . هدف از این تحقیق تعیین موارد تضاد معانی و مضامین در شعر حافظ شیرازی است . نتیجه ی تحقیق اینکه تضاد معانی و مضامین و تناقض گویی در شعر حافظ شیرازی، بر خلاف اظهار نظر کسانی که معتقد به انسجام و وحدت معنایی و مضمونی درغزل حافظ هستند، زیاد است .

حافظ شیرازی، سبک شناسی، تضاد معانی و مضامین، سبک هندی