حوری زاد قائدی - گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
فرحان کچیلی - گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران
مسعود لطیفیان - سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات علوم باغبانی، کرج، ایران
رضا فرخی نژاد - گروه گیاه پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران

فعالیت سوسک های جنس Oryctes Hellwig (Col.: Scarabaeidae)باعث خسارت شدید به نخل­های خرما می شوند. برای بررسی پراکنش مکانی از ۲۳ نخلستان در استان خوزستان نمونه برداری شد. روش های زمین آماری برای شبیه سازی مدل های پراکنش مکانی استفاده شد. شاخص های همبستگی و همپوشانی آشیان بوم شناختی محاسبه شدند. برای بررسی پراکنش زمانی، یک نخلستان در مناطق آبادان، شادگان و بهبهان به طور تصادفی انتخاب و نمونه برداری­ها در فواصل دو هفته یک­بار انجام شد. از مدل­های سری زمانی برای مطالعه تغییرات فصلی جمعیت استفاده شد. نتایج نشان داد که پراکنش جمعیت های سوسک های کرگدنی O. elegans و O. agamemnon به ترتیب با مدل کروی و خطی سازگاری دارند. میزان اثر قطعه ای تقریبا یکسان و حدود ۹/۹-۷/۹ بود. واریوگرام ها دارای دامنه بین ۸/۳ -۲/۳ بودند. بر اساس نتایج، احتمال وقوع نسبی (Oij) سوسک O. elegansدر ۵/۸۷ درصد از نخلستان های نمونه برداری شده بیشتر ازO. agamemnon بود. میزان همپوشانی آشیان های بوم شناختی دو گونه (D) بین ۱-۹۴/۰ متغیر بود. جمعیت دو گونه فعالیت خود را از اواخر بهمن تا اوایل اسفند منطقه آغاز کردند. روند افزایش جمعیت برای هر دو گونه در ماه های بهار و اوایل تابستان ادامه داشت. شیب افزایش جمعیت برای گونه O. elegans بیشتر از گونهO. agamemnonبود. اوج تراکم جمعیت گونه O. elegans و O. agamemnon به ترتیب در دهه سوم خرداد و دهه سوم تیر با اختلاف زمانی حدود یک ماهه در آبادان و شادگان بود. در بهبهان، اوج تراکم هر دو گونه تقریبا منطبق برهم و در دهه دوم خرداد ماه بود. نتایج این پژوهش می تواند برای نظارت بر کنترل، طراحی برنامه مدیریت تلفیقی و ارزیابی ریسک مخاطرات سوسک­های کرگدنی خرما قابل استفاده باشد.

نخل خرما, سوسک کرگدنی, توزیع زمانی و مکانی