مهدی ابراهیمی - گروه مهندسی عمران (آب و سازه های هیدرولیکی)، دانشکده فنی و مهندسی،، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
میرعلی محمدی - گروه مهندسی عمران (آب و سازه های هیدرولیکی)، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
سید محمدهادی مشکاتی - پژوهشکده مهندسی هیدرولیک و محیط های آبی، موسسه تحقیقات آب، تهران، ایران.
فرهاد ایمانشعار - شرکت مدیریت منابع آب ایران، تهران، ایران.

شکست روگذری، به عنوان محتمل ترین علت خرابی در سدهای خاکی است که دارای پیچیدگی زیادی بوده و بنابراین بررسی آزمایشگاهی آن، از دیدگاه پژوهشی دارای اهمیت زیادی است. مدل سازی فیزیکی پدیده مذکور در آزمایشگاه هیدرولیک موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو انجام شد و آثار هیدرولیکی آن در قالب سه سناریو با مدل مبنا مقایسه گردید. نتایج حاکی از آن است که فرایند شکست مدل های فیزیکی از سه مرحله شروع، توسعه و خاتمه تبعیت می کند که در تمام آزمایش­های انجام شده، مدت زمان مرحله توسعه، طولانی تر از مراحل دیگر بود. در سناریوی اول با افزایش قطر میانگین مصالح پوسته از ۰/۵ میلی متر به ۷/۱ میلی متر، ۲۶ درصد افزایش دبی اوج و ۱۴ درصد کاهش زمان شکست رخ داد. سناریوی دوم که در آن ماندگارکردن آب در دریاچه به مدت دو ساعت در تراز نزدیک به روگذری (به منظور افزایش میزان اشباع شدگی مصالح) بررسی گردید، حاکی از کاهش دبی اوج به میزان ۱۵ درصد و کاهش مدت زمان شکست به میزان ۱۴ درصد بوده است. در سناریوی سوم، با لحاظ نکردن کانال اولیه شکست در تاج مدل فیزیکی، افزایش ۳۴ درصدی دبی اوج و کاهش ۲۴ درصدی زمان شکست و الگوی رسوب گذاری نامتقارن مشاهده گردید که بیش ترین اختلاف را با نتایج مدل مبنا نشان داد. محاسبه حجم مصالح فرسایش یافته و جرم آن ها از دیگر نتایج مربوط به تعیین الگوی رسوب گذاری در این پژوهش بوده است. اندازه گیری همزمان هندسه شکست، هیدروگراف جریان و الگوی رسوب گذاری نهایی از دستاوردهای منحصربه فرد پژوهش حاضر است و در مجموع، نتایج به دست آمده در مدیریت پدیده شکست سدهای خاکی موثر خواهد بود.

الگوی رسوب گذاری, سد خاکی, مدل فیزیکی, هندسه شکست سد, هیدروگراف جریان