نصرت اله خاکیان - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
نرگس محمدی بدر - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
مرتضی حاجی مزدارانی - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

زمینه و هدف: علم معانی یکی از دانش های ادبی و بلاغی است که روشهای ایراد کلام را به مقتضای حال و مقام مخاطب بیان می کند و سخنوران از منظر آن توانایی خود را در فن بلاغت سخن و ادای مقصود به مقتضای حال و مقام شنونده نشان می دهند. بیدل دهلوی بیگمان یکی از ستارگان آسمان ادب پارسی در سبک هندی است. یکی از جلوه های دانش معانی در غزل های بیدل، ایجاز است که تاکنون چنانکه باید به آن پرداخته نشده است؛ به همین خاطر پژوهش حاضر میکوشد سی غزل آغازین از بیدل را از منظر ایجاز بررسی نماید. روش مطالعه: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده های آن با استفاده از منابع کتابخانه ای جمع آوری شده است. جامعه موردمطالعه سی غزل (۳۳۸ بیت) از غزل های بیدل دهلوی به تصحیح اکبر بهداروند است که انتشارات نگاه آن را منتشر کرده است. یافته ها: یافته های پژوهش بیانگر این است که «ایجاز قصر» بیشترین بسامد و «حذف مضاف الیه» پایین ترین بسامد را در سی غزل آغازین بیدل دهلوی دارند. نتیجه گیری: بیدل برای ایجازآفرینی از صور خیال ازجمله تشبیه، تلمیح، استعاره، مجاز، تضاد، ایهام، و متناقض نما بسیار بجا بهره برده و بدین وسیله بر غنای سخن خود افزوده و ذهن مخاطب را به تکاپو انداخته است.

بیدل دهلوی، بررسی، بلاغت، ایجاز، غزل