ملیحه کاظمی - گروه زمین شناسی، دانشکده علومپایه، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
بهنام شفیعی - گروه زمین شناسی، دانشکده علومپایه، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
غلامحسین شمعانیان - گروه زمین شناسی، دانشکده علومپایه، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران
آرش امینی - گروه زمین شناسی، دانشکده علومپایه، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران

توالیهای رسوبی متعلق به دوره زمانی پروتروزوئیک پسین تا تریاس پایانی در گستره البرز بزرگ در حوضههای رسوبی کمژرفا تا نسبتاً ژرف سکوی قارهای در جایگاه حاشیه غیرفعال قارهای شکل گرفته بودند. این توالیها در دوران حاکمیت رخدادهای زمینساختی متعدد ناشی از باز و بستهشدن متوالی اقیانوسهای کهن تتیسی (پروتوتتیس تا پالئوتتیس) میزبان کانیسازیهای فلزی و غیرفلزی مهمی همچون فسفات، بوکسیت-لاتریت، سرب، فلور و باریوم بودهاند. از مهمترین کانیسازیها در البرز فسفاتها هستند که در دو دوره کامبرین آغازین (سازند سلطانیه) و دونین (سازند جیرود) حادث شده اند. فسفاتزایی در البرز در پیوند منشئی با رسوبگذاری سنگهای میزبان از آبهای سرد غنی از فسفر رانده شده از نواحی عمیق اقیانوسهای پروتوتتیس و پالئوتتیس بوده و در محیطهای رسوبی کمعمق و گرم نزدیک ساحل (فلات قاره) در حاشیه غیرفعال این اقیانوسها در شمال ایران (البرز) روی داده است. کانیسازی لاتریتی- بوکسیتی حادث شده در مرز واحدهای سنگ چینهای تریاس آغازین- میانی (الیکا) و پایانی (شمشک) مرتبط با هوازدگی سنگهای بازالتی بوده است. این بازالتها بر روی کربناتهای سازند الیکا در طی فاز کششی رخداده در سکوی قارهای گسترده البرز در حاشیه غیرفعال پالئوتتیس، قبل از بسته شدن کامل پالئوتتیس فوران نمودهاست. این هوازدگی با پایین آمدن جهانی سطح آب دریاها در شرایط آب و هوایی گرم و نیمهمرطوب و بالاآمدگی ضعیف تا متوسط سکوی قارهای در حاشیه غیرفعال (البرز) که ناشی از افزایش سرعت همگرایی بین ایران (البرز) و توران در طی فرورانش رو به شمال پالئوتتیس بوده است تسریع شده بود. رخدادهای متعدد و متوالی از کانسارهای چینهکران و عمدتاً اپیژنتیک سرب به همراه باریوم و فلور در سنگهای کربناته پرمین و تریاس مهمترین کانیسازی موجود در البرز است که میتوانسته مرتبط با مهاجرت شورابهای فلزدار حوضهای عمیق از مسیر گسلها در نتیجه کوهزاد سیمرین حاصل از بستهشدن کامل پالئوتتیس و برخورد حاشیه قارهای غیرفعال ایران (البرز فعلی) با بلوک توران در تریاس پایانی در موقعیت زمین ساختی کمربند رانده پیش- خشکی البرز باشد.

البرز، پروتوتتیس، پالئوتتیس، کانهزایی