مهدی آذری فرد - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان. کاشان. ایران.
مصطفی عباسی مقدم - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان. کاشان. ایران.

خواندن و نوشتن پیامبر(ص) ازجمله مباحث موردتوجه دانشمندان مسلمان بوده و ذیل آیاتی از قرآن به ویژه آیه ۴۸ سوره عنکبوت، محور بحث قرار گرفته است. اینکه محدوده ی زمانی (قبل و بعد از بعثت) و مکانی (قبل و پس از هجرت) و دیدگاه ها در خصوص خواندن و نوشتن پیامبر(ص) کدام است؟ از پرسش های اصلی این پژوهش محسوب می گردد. لذا در این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد کتابخانه ای به بررسی، نقد و تحلیل دیدگاه ۳۵ تن از مفسران و اندیشمندان اسلامی ذیل این آیه پرداخته ایم. نتایج نشان می دهد که دیدگاه های مطرح شده دراین باره در ۱۱ عنوان متنوع و به دو دوره قبل و بعد از بعثت قابل تقسیم است. دیدگاه های مربوط به قبل از بعثت عبارت اند از: ۱-عدم عادت پیامبر بر خواندن و نوشتن. ۲- تنها نخواندن کتاب های آسمانی. ۳-تسلط بر خواندن و نوشتن. ۴-خوب نخواندن و خوب ننوشتن. ۵-نخواندن و ننوشتن نه عدم توانایی بر آن. ۶-عدم توانایی بر خواندن و نوشتن. دیدگاه های مربوط به پس از بعثت نیز عبارت اند از: ۱-خواندن و نوشتن پیامبر. ۲-امکان خواندن و نوشتن. ۳-جواز و بلااشکال بودن هر دو وجه (خواندن و نوشتن، نخواندن و ننوشتن). ۴-نوشتن. ۵-نخواندن و ننوشتن. ارائه گزارشی نسبتا جامع و تکمیل نقایص گزارش های دیگران در این خصوص، از دیگر نتایج پژوهش حاضر است. نویسندگان بر پایه دلایل قرآنی، تاریخی و عقلی، از میان دیدگاه های مطرح شده، به این گزاره متمایل شده اند که: پیامبر قبل از بعثت نمی خواند و نمی نوشت و این با توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن منافات ندارد، اما پس از بعثت خواندن و نوشتن ایشان امری دور از ذهن نیست.

امیت پیامبر(ص), مفسران مسلمان, بازپژوهی, نقد و تحلیل, سوره عنکبوت