افسانه افتخارزاده - عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار

تحلیل انتقادی کلام (CDA) به مطالعه انتقادی زبان و عواملی چون بافت تاریخی، روابط قدرت در جامعه، ساختارها و فرآیندهای اجتماعی و فرهنگی که هان بینی زبانی زبان های مختلف در سطح جهان را شکل داده و می دهند، می پردازد. به اعتقاد طرفداران نظریه تحلیل انتقادی کلام، از طریق کاربرد مستمر زبان در جامعه، این بافت ها، روابط، ساختارها، فرآیندها و جهان بینی تربیت و ماندگار می شوند و بنابراین بین این عوامل و زبان رابطه دو سویه و متقابل وجود دارد. در این مقاله تلاش شده از زاویه دید مطالعات تحلیل انتقادی کلام و به کمک یک تحلیل میان فرهنگ نامه ای و با بررسی مدخل های «ب» تا «خ» در یک نگاه تاریخی و در زمانی به مسئله «جنسیت زدگی زبانی» زبان فارسی پرداخته شود. پس از ارائه شواهد جنسیت زدگی در حوزه اشعار و امثال و نیز در حوزه قاموس که خود شامل دلالت های صریح و دلالت های ضمنی «جنسیت زدگی» در مدخل های فوق الذکر می باشد، نتایج حاصله به دست داده شده است که متضمن نگاه جنسیتی و تقلیل گرایانه به مقوله «زن و زنانگی» در زبان فارسی است که منتج به بازنمایی غیرواقعی و مخدوش مقوله «زن و زنانگی» در ساختار ذهن فارسی زبانان گشته است. در انتها امید می رود با بررسی های آسیب شناسانه ای نظیر بررسی حاضر و ارائه استراتزی ها و سیاست گذاری های زبانی شالوده شکنانه و فراجنسیتی موجبات نابودی «دیگریت جنسی» در زبان و فرهنگ فارسی رقم زده شود.

تحلیل انتقادی کلام، زبان جنسیت زده، فرودست انگاری زنان، جنسیت زدگی صریح ساخت واژی، جنسیت زدگی ضمنی ساخت واژی، تحلیل در زمانی، تحلیل میان فرهنگ نامه ای