پرویز آقایی - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید بهشتی تهران
میلاد قهرمان پور - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید بهشتی تهران

شهرسازی اسلامی دارای عناصر هویت بخشی است که تا به امروز توانسته است این گفته را اثبات کند. ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان در نیمه قرن هفتم میلادی در محیطی عمدتاً غیرشهری و زیرسلطه قدرت های پراکنده قومی و سنتی رایج زیست کوچندگی به وقوع پیوست اما با گسترش نظامی اسلام از اواخر همین قرن ورود آن به منطقه خاورمیانه و به ویژه به ایران و هندوستان و پیوندی که میان تمدن اسلامی و تمدن ایران ساسانی به وجود آمد و خود را در نظام های سیاسی متمرکز بر محور خلفای اموی و بویژه عباسی متبلور ساخت، پایه گذار تمدنی شکوفا و گشوده بسوی برون بود که به سرعت توانست قابلیت ها و امتیازات تمدن های دیگر را از آن خود کرده و خود را به مثابه حرکتی تمدن ساز و شهرساز متبلور کند. تحولات شهرسازی مبتنی بر نگرش اسلامی که بر اساس محوریت عناصر کالبدی مذهبی (مشجد، بازار و ...) شکل می گیرد به سه دوره به شرح زیر قابل تقسیم بندی است 1-قرون اولیه اسلامی 2-قرون میانی اسلامی 3-قرون متاخر اسلامی. عناصر شهر سازی اسلامی از ادوار گذشته تأثیرات فراوانی را بر شهرهای ایران گذاشته اند که هنوز هم این تأثیرات با اندک کاهش نسبی در شهرهای ایران مشهود است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی- تاریخی، عناصر هویت بخش شهرسازی اسلامی را بررسی می کنیم.

شهرسازی اسلامی، کالبد، فضا، سمبل، نما