مهران توکلی - کارشناس ارشد خاک شناسی
فایز رئیسی - دانشیار خاک شناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهرکرد

به منظور ارزیابی کیفیت خاک و شناخت اثر مدیریت های متفاوت در عرصه های کشاورزی و منابع طبیعی اطلاع دقیق از تغییرات مکانی خصوصیات خاک از اهمیت ویژه ای برخوردار است .مطالعه حاضر با هدف ارزیابی برخی شاخص های شیمیائی و بیولوژیکی کیفیت و سلامت خاک در اراضی تحت کشت بادام در منطقه سامان شهرکرد انجام گرفت. آزمایش به صورت طرح کرت های خرد شده و در قالب طرح پایه بلوک های کاملاً تصادفی در سه تکرار اجرا شد. سه ترانسکت به فاصله 10 متر از یکدیگر در دو جهت شیب عمومی منطقه ( شمالی و جنوبی) ایجاد و نمونه برداری با فواصل 10 متر از عمق 30-0 سانتی متر خاک در طول ترانسکت ها و در چهار موقعیت شیب شامل قله، شیب پشتی، پایه و انتهای شیب، در دو محل دارای پوشش درخت بادام و بدون پوشش درخت بادام انجام شد. پارامترهای خاک سطحی نظیر قابلیت هدایت الکتریکی، کربن آلی، نیتروژن کل، تنفس میکروبی، فعالیت آنزیم های آلکالین فسفاتاز و اسید فسفاتاز و معدنی شدن نیتروژن در کلیه نمونه ها اندازه گیری شد. نتایج نشان دادکه قسمت های پایین شیب شامل پایه و انتهای شیب حداکثر مقدار ‌کربن آلی، نیتروژن کل، ECe، فعالیت آلکالین و اسید فسفاتاز، معدنی شدن نیتروژن، معدنی شدن کربن را دارا می باشند و بخش قله شیب تقریباً مشابه قسمت های پایین و در رتبه بعدی قرار می‌گیرد. با این وجود، در خاک های واقع بر شیب پشتی پارامترهای فوق حداقل بود. شاخص های کربن آلی، نیتروژن کل، معدنی شدن نیتروژن تفاوت بین دو جهت شیب را به خوبی نشان می دادند. حداکثر معدنی شدن کربن در موقعیت انتهایی شیب شمالی مشاهده شد. علاوه بر این، هر دو عامل جهت شیب و محل نمونه برداری تأثیر معنی داری بر افزایش مقدار شاخص های فوق داشتند. بنابراین خصوصیات خاک وابسته به موقعیت های زمین نما است و این موقعیت ها ویژگی های خاک و تکامل تدریجی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در بین شاخص های مورد بررسی کربن آلی، تنفس میکروبی و فعالیت آنزیم فسفاتاز به عنوان شاخص‌های مناسب برای ارزیابی اثر موقعیت زمین نما بر کیفیت خاک در منطقه مورد مطالعه توصیه می شوند.

موقعیت زمین¬نما، موقعیت شیب، شاخص¬های کیفیت خاک، معدنی¬شدن کربن و نیتروژن، سامان شهرکرد