مصطفی میرآبادی - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری و مدرس دانشگاه پیام نور مهاباد
زینب کرکه آبادی - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری و هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان
ادریس پروزن - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری و مدرس دانشگاه پیام نور مهاباد

سیمای شهرهای دنیای اسلام خود آئینه ای است بر مظاهر تمدن اسلامی. اسلام در عین جهان شمولی در شهر زاده شده و در شهر گسترش یافت(میرمحمدی، 1374 ،ص 62 ) بیشتر محققینی که به بررسی آثار، بناها، شهرهای اسلامی وتاریخ تمدن اسلامی پرداخته اند بر این باورند که اسلام دین شهری است. از جمله ریچارد وبولت که می گوید: بارها گفته ایم که اسلام در ذات خود دینی شهری است و یک زندگی کاملا شهری را تنها می توان در یک محیط شهری محققساخت. در سیر تاریخی اسلام گرایی، شهرهای بزرگی شکل گرفتند که در کنار آنها شمار شهرهای کوچک و متوسط نیز افزایش یافت که در عین همسانی با سایر شهرها، ویژگی های منحصر به فردی را به نمایش گذاردند. قابل ذکر است که شهرهای اسلامی سنتی نمادی از برقراری تعادل اکولوژیکی، بسط فرهنگ اسلامی، توجه به مصالح و فورم های سنتی وبومی و حفظ حریم و حرمت خانه ها و خانواده هاست که از قرن هجدهم با نفوذ استعمار اروپاییان در شهرهای اسلامی تا به امروز شاهد به هم خوردن تعادلهای زیستی و بصری در محیطهای شهری شده ایم. از این رو بازنگری به اصول وضوابط شهرسازی و معماری سنتی اسلامی و شناخت عناصر و اجزای آن ضروری می نماید. در این راستا پژوهش حاضرتلاشی است جهت شناخت و معرفی اجمالی ویژگی های فضایی- کالبدی این شهرها و روش تحقیق در این مقاله توصیفی -تحلیلی بوده که عناصر و ساختار شهرهای اسلامی که به تبعیت از جهان بینی اسلامی شکل گرفته اند، موردبررسی قرار گرفته است و در نهایت به ایجاد بستر مناسب برای بازآفرینی هوشمندانه این نوع معماری پرداخته شده است.

شهر اسلامی، معماری، عناصر، فضا، کالبد، ساختار