یونس دقیق - استادیار گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات حفاظ
علیرضا رضاقلی لو - کارشناس ارشد مهندسین مشاور آب و خاک
محمد حسینی - دانشجوی کارشناسی گروه عمران دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج

ساخت سد ها و دریاچه های مصنوعی عمدتا با هدف ذخیره سازی آب، تولید برق ویا کنترل سیلاب انجام می شود. در کنار موارد فوق ممکن است اهدافی همچون ایجاد فضاهای توریستی، تفریحی، ورزشی و ماهیگیری بصورت اهداف ثانوی مطرح گردد. قبل از انجام چنین پروژه هایی، باید ضمن بررسی و مطالعات کامل راجع به شرایط محیطی منطقه و خاک بستر، روش های مختلف آببندی را با شرایط مو جود بررسی نموده تا بتوان بهترین شیوه را برگزید. آببندی بستر معمولا به منظور جلوگیری از نشت آب و خسارت های ناشی از آن صورت می گیرد که امروزه با توجه به روشهای نوین موجود، بررسی های دقیق تری راجع به این مطلب انجام می شود. از موارد مهمی که در روش های مختلف آببندی لازم است بدان توجه کرد مسئله نگهداری و حفاظت از خود لایه آببند می باشد که در اثر عوامل مختلف فرسوده یا خراب نشود و یا در هنگام لایروبی آسیب نبیند. با توجه به اهمیت بالای آن از دیدگاه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی، بررسی راهکارها و انتخاب روش های مناسب اجرائی به عنوان یک ضرورت مهم به شمار آمده و از طرفی به دلیل هزینه های بالا و متفاوت روش های مختلف، نیاز به تحقیقات بیشتر برای انتخاب و اجرای صحیح و دقیق بسیار پر اهمیت می باشد و هر گونه بهینه سازی با کاهش قابل توجه هزینه های پروژه روبرو خواهد بود. در این تحقیق روشهای مختلف آببندی : با استفاده از مصالح طبیعی مخزن، روش استفاده از آسفالت، روش ژئوممبران، روش GCL مورد بررسی فنی و اقتصادی قرار گرفته اند. گزینه آسفالت با توجه به رتبه فنی و هزینه بالا در طرح مورد نظر مناسب نبوده و در بین گزینه های دیگر، گزینه بستر متراکم خاکی دارای تفاوت فاحش در هزینه ها بوده و با توجه به شرایط محل پروژه و اهداف طرح از لحاظ فنی می تواند پاسخگوی نیاز طرح باشد. باید در نظر گرفت که اگر چه انواع ژئوممبران یا GCL در این مورد قابل استفاده است لیکن با توجه به وسعت نسبتا بالای دریاچه و همچنین هزینه های نگهداری آن در مواردی همچون لایروبی، با توجه به صعوبت این عملیات بر روی ژئوممبران یا GCL، امتیاز خاصی را نسبت به بستر متراکم فراهم نمی آورد.

سد، دریاچه مصنوعی، آببندی، نشت، نفوذ پذیری، بنتونیت، ژئوممبران، GCL