مصطفی گرجی - استادیار دانشگاه پیام نور و پژوهشگر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی

در مجموعه ادب فارسی به ویژه متون عرفانی کمتر متنی یافت می شود که از تقریر احوال پیامبران و قصص آنان بی بهره باشد. یکی از این متون که هم در روساخت و هم در ژرف ساخت از این موضوع متأثر است؛ مقالات شمس است در این اثر به مناسبت ذهن تأویل گرای مؤلف حوادث مندرج در تاریخ زندگیپیامبران تأویل و گفتارهای ایشان بنا بر باور مؤلف تفسیر شده است. تقریر در این مقالات یا بر سبیل استدلال و برهان محکم و برای تفهیم دیدگاه مؤلف و یااز باب تبرک و بر سبیل توارد ذهنی و یا به قصد معرفی انسان کامل در تمام ابعاد است که در این میان حضرت محمد(ص) را نمونه متعالی چنین انسانیمعرفی می کند. در این مقاله مؤلف با این نگاه به اوصاف حضرت محمد(ص) در مقالات شمس پرداخته و خلاف آمد عادت های شمس را در این زمینه نشان دادهاست. نکته قابل تأمل اینکه شمس در این اثر، از عمومی ترین مباحث در حوزه نبوت تا پرسش از برخی تابوها را مطمح نظر داشته که در برخی از موارد بدیع وهنری است. مفاهیمی چون مقایسه خود مؤلف با پیامبران و بعضاً مخالفت با آنها، شبهه در برخی از احادیث، مقایسه ضمنی مولانا با پیامبر اسلام و... از اینقبیل است. عمده ترین اوصاف حضرت محمد(ص) در مقالات شمس؛ همه علوم معلوم محمد(ص)، ارزش قرآن صامت به قرآن ناطق، تعظیم قرآن نه به خاطرخداوند که به خاطر محمد(ص)، میهمان خاص خداوند، محمد(ص) معشوق در لباس عاشق، نور محمدیه، پیامبر باز سپید سلطان ازل و مردمان دیگر مرغانسرگردان، استغراق تام، عدم استغنای حق از محمد(ص)، علم لدنی و... هستند که تحلیل و تفسیر آنها در اصل مقاله آمده است.

ادبیات عرفانی، مقالات شمس، محمد(ص)، ابراهیم، پیامبران، عیسی، موسی