کیومرث روشنگر - دانشگاه تبریز، استادیار دانشکده عمران، گروه آب
فرهود کلاته - دانشگاه تبریز، استادیار دانشکده عمران، گروه آب
علیرضا رضوی دیزجی - دانشجوی کارشناسی ارشد عمران، شرکت آب و فاضلاب روستائی استان آذربایجان غربی

پدیده ضربه قوچ به عنوان یک پدیده زودگذر، میرا و مخرب در سیستمهای انتقال و خطوط لوله می باشد که می تواند در اثر تغییر ناگهانی شرایط مرزی در خط لوله در اثر باز و بسته شدن ناگهانی شیر فلکه، روشن و خاموش شدن ناگهانی پمپ و توربین، شکستگی در خطوط انتقال، عدم دقت در پر کردن خطوط خالی در ابتدای راه اندازی و . . . ایجاد شود. به طور کلی شکستگی و فرسایش در خطوط لوله پمپاژی آب و تأسیسات مربوط به آن ناشی از تغییرات فشار و تکرار آن می باشد. در این میان اثر ضربه قوچ به علت افزایش فشار به بالاتر از حد فشار هیدرولیکی به دلیل تغییر سرعت ناشی از باز و بسته شدن ناگهانی دریچه ها ، قطع و وصل ناگهانی پمپ و توربین و همچنین توالی آن یکی از مهمترین علل تخریب و کاهش عمر لوله و تأسیسات می باشد بطوریکه موجهای فشاری ناشی از این پدیده موجب بوجود آمدن تنش های بسیار زیادی در اجزای سیستم شده و موجب از بین رفتن لوله ها و اتصالات و پوسته پمپ می شود. میزان اضافه فشار وارده در اثر این پدیده به عوامل مختلفی از جمله قطر لوله، جنس لوله، ضخامت لوله، توان پمپهای استفاده شده و غیره . . . بستگی دارد. در اثر این پدیده فشار وارد بر سیستم انتقال چندین برابر فشار در حالت کارکرد عادی سیستم شده و در صورت عدم اتخاذ تدابیر لازم جهت کنترل آن موجب وارد آمدن صدمات جبران ناپذیر به تأسیسات، لوله ها، پمپها، و اتصالات و غیره . . . خواهد شد. از جمله سیستمهای کنترل این پدیده می توان به شیرهای کنترل، چرخ طیار، محفظه هوایی و . . . اشاره کرد. در این مقاله با مدل کردن خط انتقال آب شرب شهرستان خوی با استفاده از نرم افزار Bentley Hammer XMV: روند تأثیر عوامل مؤثر در پدیده ضربه قوچ و سیستمهای کاهنده آن مورد تجزیه تحلیل قرار خواهد گرفت. درصد تأثیر هر کدام از عوامل مؤثر از قبیل قطر و جنس لوله و همچنین لوازم حفاظتی از قبیل چرخ طیار، شیر یکطرفه، شیرهای هوای دو روزنه و مخازن ضربه گیر و نیز ترکیب آنها تعیین خواهد گردید

چکش آبی، فشار، پمپ، لوله، شیر