علیرضا طاهری - دانشیار دانشکده هنر و معماری ، دانشگاه سیستان و بلوچستان
ملیحه کشتگر - کارشناسی ارشد پژوهش هنر ، دانشکده هنر و معماری ، دانشگاه سیستان و بلوچستان

اسفنکسها موجوداتی ترکیبی از سر انسان با بدن شیر میباشند، بنابراین میتوان آنها را جزء گروه ترکیبات انسان – حیوان بهشمار آورد. اسفنکسهای باستانی موجودات نگهبان و محافظ معابد و یا خدایان بودهاند و گاه حتی مظاهری خداگونه داشته و به عنوان صورتی از خدایان، تلقی میشدند. این موجودات در هنر تمدنهای باستان از جمله: یونان، مصر، بینالنهرین و ایران وجود داشتهاند و در دورهی اسلامی از سدهی پنجم هجری قمری، تصاویر آنها بر روی سفالینهها ظاهر شدند. ظهور این نقوش بر روی ظروف سفالی، نشان دهنده زمینه فکری مناسب در جامعه ایرانی آن زمان است. در این مقاله سعی بر آن است که مفاهیم مرتبط با تصویر اسفنکس به همراه پرندگان بر روی ظروف سفالی در هنر دورهی اسلامی ایران ( قرون پنجم تا هشتم هجری قمری ) مورد بررسی قرار گیرد. چگونه میتوان تصویر اسفنکس را به همراه پرندگان مورد بررسی قرار داد؟ دلیل استفاده از آن بر روی ظروف در این قرون ( پنجم - هشتم ه.ق. ) بر چه اساسی است؟با توجه به کاربرد این تصاویر در دورهی اسلامی بر روی ظروف سفالی و فلزی این فرض وجود دارد که این نمادها در این دوره مفاهیم تازهای یافتهاند و تنها به عنوان یک نقش تزئینی، بهکار برده نشدهاند و تلفیقی از مفاهیم باستانی و اسلامی به عنوان عاملی موثر در ظهور این نماد بر روی آثار هنری مطرح میگردد. تا کنون بهطور تخصصی پژوهشی که در آن به علل ظهور، مفاهیم و کاربردهای تصویر اسفنکس به همراه پرندگان پرداخته باشد انجام نگرفته است. این تحقیق از نوع نظری میباشد و از روش تحلیلی - توصیفی و تجزیه و تحلیل دادهها و تصاویر استفاده گردیده است. گردآوری اطلاعات به صورت اسنادی و کتابخانهای صورت گرفته است

اسفنکس، پرندگان، انسان- حیوان، ظروف سفال، هنر اسلامی