مهری طاهری - دانشجوی کارشناسی ارشد شیمی تجزیه، گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خراسان رضوی (نیشابور)، نیشابور، ایران
راحله ژیانی - استادیار، عضو هیئت علمی گروه شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی گروه شیمی، نیشابور، ایران
محمود چمساز - استاد، گروه شیمی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

زمینه و هدف: اسانس شمعدانی عطری و گل محمدی به خاطر رایحه دلپذیر، اثرات قابض، ضد عفونی کنندگی از مهمترین اسانس های موجود در صنعت عطرسازی، فراورده های آرایشی بهداشتی، در صنایع غذایی، و صنایع داروسازی می باشند. همچنین سرشار از آنتی اکسیدان های طبیعی بوده که می تواند اهمیت زیادی در کاربرد این گیاهان در صنایع غذایی داشته باشد. با توجه به موارد مذکور و اهمیت گیاهان دارویی در این نوشتار سعی بر آن شد تا با معرفی این دو گیاه و ترکیبات مؤثره آنها، مقایسه ای بین اسانس ترکیبات قسمت های مختلف انجام داده و میزان ماده مؤثره و خاصیت آنتی اکسیدانی آنها را مشخص کرده و می توان با انجام این تحقیق نشان داد که کدام یک از قسمت های مختلف آنها ماده مؤثره بیشتری دارد تا استفاده از آن مقرون به صرفه باشد. روش بررسی: بعد از جمع آوری، و خشک کردن مناسب، اندام های گیاه شمعدانی عطری و گل محمدی به روش تقطیر با آب (Hydrodistillation) اسانس گیری بعمل آمد و اجزاء تشکیل دهنده روغن های اسانسی به روش GC و GC/MS شناسایی شدند. شناسایی اجزاء روغن های اسانسی با مقایسه طیف جرمی اجزاء با طیف های جرمی استاندارد و همچنین با استفاده از اندیس های بازداری صورت گرفت و فعالیت آنتی اکسیدانی قسمت های مختلف گیاه شمعدانی و گل محمدی با روش مهار رادیکال آزاد DPPH اندازه گیری و مقایسه شد. یافته ها و نتیجه گیری: با بررسی، اسانس حاصل از اندام های مختلف 105 ترکیب بدست آمد که با تحلیل طیف های GC/Mass تعداد ترکیبات موجود در اسانس سرشاخه گلدار 54 ترکیب، برگ 35 ترکیب و ساقه 16 ترکیب شناسایی د. اجزاء عمده موجود در سرشاخه گلدار به ترتیب شامل L-Menthone و Octadecane واسانس گیری بعمل آمد و اجزاء تشکیل دهنده روغن های اسانسی به روش GC و GC/MS شناسایی شدند. شناسایی اجزاء روغن های اسانسی با مقایسه طیف جرمی اجزاء با طیف های جرمی استاندارد و همچنین با استفاده از اندیس های بازداری صورت گرفت و فعالیت آنتی اکسیدانی قسمت های مختلف گیاه شمعدانی و گل محمدی با روش مهار رایدکال آزاد DPPH اندازه گیری و مقاسه شد. یافت ها و نتیجه گیری: با بررسی، اسانس حاصل از اندام های مختلف 105 ترکیب بدست آمد با تحلیل طیف های GC/Mass تعداد ترکیبات موجود در اسانس سرشاخه گلدار 54 ترکیب، برگ 35 ترکیب و ساقه 16 ترکیب شناسایی شد.اجزاء عمده موجود در سرشاخه گلداریه ترتیب شامل L-Menthone و Octadecane و Nonadecane و Tricosane و Bourbonene و GERANIOL بوده و مواد عمده موجود در نمونه برگ شامل Citronellol و Cironellyl formate و Tetracosane بوده که بیشترین مربوط به Citronellol بوده و بوی اصلی اسانس را به آن نسبت می دهند. اجزاء عمده در ساقه به ترتیب شامل Octadecane و I-Nonadecene و Tetracosane و Eicosane و Heptadecane است. در اسانس حاصل از گل محمدی 18 نیز ترکیب شناسایی شد که شامل الکل آلیفاتیک غالب سیتروتلول (20/41)، ژرانیول (12/46)، و هیدروکربن های آلیفاتیک غالب شامل هگزاتری (22/58) و 1 نونادگان (15/59)، تری کوزان (18/80) و مقادیر کمتری از اکتادکان، هپتاکوزان، پنتاکوزان و اگوزان و استرهای الیفاتیک شامل گرانیل استات، لینالیل استات و ترکیبات دیگری شامل پوگنول و نرول می باشد. در مورد اسانس شمعدانی عطری، بالا بودن میزان لینالول، عدم وجود 2- فنیل اتانل و بالا بودن میزان سیترونیل فورمات وژرانیول فورمات نسبت به اسانس گل محمدی است. در قسمت دوم این تحقیق، چهار غلظت مختلف (1000، 100، 10، 1 میکرولیتر) از اسانس ساقه، سرشاخه گلداروبرگ شمعدانی عطری و گل محمدی تهیه شد و فعالیت آنتی اکسیدانی هر یک، با استفاده از روش تعیین گردید. نتایج نشان داد که درصد بازدارندگی اسانس گیاه با زاید شدن میزان غلظت، افزایش یافته است. همچنین فعالیت آنتی اکسیدانی با محتوای فنلی رابطه مستقیم دارد و عصاره های برگ این گیاهان می توانند جایگزین مناسب برای آنتی اکسیدان های سنتزی باشند.

شمعدانی عطری، گل محمدی، آنتی اکسیدان، سیترونلول، اسانس