مرتضی شجاری - دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تبریز

از دیدگاه ملاصدرا اساس اخلاق در حیات آدمی، محبت است و محبت حقیقی، محبت به خداوند است که جلوه ای از محبت خداوند به آدمی است. اگر کسی حقیقتاً به خداوند عشق ورزد، به مرتبه ای می رسد که تمامی آدمیان – که جلوه های مختلف خداوند هستند – محبوب او واقع می شوند و آنگاه در اخلاق فردی، تدبیر منزل و زندگی اجتماعی با خود و دیگران به مثابه محبوب برخورد خواهد کرد. ملاصدرا با تقسیم محبت آدمی به محبت نفسانی و محبت الهی بیان می کند که هر محبتی نوعی عبودیت است، از این رو اگر آدمی محبت نفسانی به چیزی داشته باشد – خواه بتی که از سنگ و چوب تراشیده شده باشد و خواه اموال و اولاد و مقام های دنیوی باشد – شرک محسوب می شود؛ زیرا محبت نفسانی توجه به غیر خدا و عبادت اوست. اما محبت الهی که می توان آن را محبت معرفت و حکمت نیز نامید، محبتی است که ملائم با شهوات نفسانی نیست و حقیقتاً به خداوند تعلق می گیرد، گرچه در ظاهر، محبت به امور دنیوی باشد؛ زیرا مومن حقیقی همه چیز را جلوه خدا می داند. آنچه سبب محبت خداوند در دل آدمی می شود، معرفت به کمال و زیبایی اوست و بنابر حدیث ان الله جمیل یحب الجمال خداوند زیباست و از آنجا که عالم آیینه حق است، عالم نیز در نهایت زیبایی است. آدمی با نظر در عالم و تفکر در آن محبتش به خدا افزون می شود؛ زیرا ویژگی زیبایی، ایجاد ابتهاج است و این نوع ابتهاج فقط برای کسی حاصل می شود که قلب او پیراسته از کدورتها باشد؛ چنین شخصی به مقام محبت نائل آمده است. این مقام در بین کائنات مختص آدمیان است؛ زیرا آدمی دارای ویژگی هایی است که او را از موجودات دیگر متمایز می کند.

زندگی اخلاقی، اساس اخلاق، محبت، معرفت، ویژگی های آدمی