خاطره نیکان مهر - کارشناسی ارشد هنر اسلامی
عباس اکبری - استادیار دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان
ابوالقاسم دادور - دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا

بازنمایی تصویر زن بر سفالینه های دوره ی اسلامی ایران، به واسطه ی قرار گرفتن در مرزی میان آرمان و واقعیت و گره خوردن با تحولات اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و مذهبی هر عصر ، مسئله ای تامل برانگیز، محسوب می شود. برای نخستین بار در دوره ی اسلامی و پس از حدود دو قرن فقدان حضورتصویر زن ، سفالینه های نیشابور در عصر سامانیان ، میزبان این تصویر بوده اند. هدف اصلی پژوهش حاضر، یافتن پاسخی برای این پرسش بوده است که سفال، به عنوان رسانه ای هنری تا چه میزان توانسته مولفه های فرهنگی و اجتماعی عصر سامانی را به واسطه ی تصویر زن بر سفال بازتاب ببخشد. در این راستا ، تصویر زن در مضامین و موقعیت های تصویر شده بر سفالینه های نیشابور، مورد مطالعه و مقایسه با شرایط اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و مذهبی عصر سامانی قرار گرفت. وجود مولفه هایی چون ، سیاست های فرهنگی سامانیان در بازگشت به روح ایرانی عصر ساسانی، حمایت ضمنی علمای حنفی مذهب از حضور زنان در موقعیت هایی چون منصب قضاوت و حضور کمرنگ زنان به لحاظ اجتماعی ، سه راس مثلث تاثیر گذار بر فرآیند بازنمایی تصویر زن بر سفالینه های این عصر محسوب می شود. پژوهش حاضر ماهیتی بنیادی داشته و به روش کتابخانه ای از نوع اسنادی تاریخی،صورت پذیرفته است و نتایج حاصل از آن، نشان می دهد که سفالینه های عصر سامانی نیشابور به رغم آن که تصویری نزدیک به واقعیت از زن این دوره را به نمایش نمی گذارد اما با هم سو شدن دو مولفه ی سیاست های فرهنگی و مذهبی سامانیان ، سبب ساز بازنمایی تصویری قدرتمند و آرمانی از زن ،در راستای بر آوردن خواست گفتمان حاکمیت مسلط بر جامعه، شده است.

سفالینه نیشابور، تصویر زن، سامانیان، بازنمایی