تیمور جعفری - عضو هیأت علمی دانشکده ی علوم زمین، دانشگاه دامغان

زمینه و هدف: بافت انسانی و قومیتی سرزمین خراسان شمالی بر اساس سیاست های هر حکومت، دچار تحولات زیادی در طول تاریخ شده است. این سرزمین به دلیل برخورداری از ویژگی های اجتماعی قومیتی متفاوت با سایر سرزمین های مجاور و موقعیت ژئوپلیتیکی خاص، در بسیاری از دوره های تاریخی حس میهن دوستی ویژه ای برای مردم سرزمین ایران به همراه داشته و در برخی موارد دچار بحران های قومی با هدف کوچک سازی سرزمین ایران و تضعیف انسجام ملی شده است. هدف از انجام این تحقیق تبیین الگوی ترکیبی ملت از منظر اجتماعی و ویژگی های قومی زیربنایی مانند نژاد، زبان، دین و مذهب، طبقه ی اجتماعی، خصیصه های فرهنگی و تاریخ مشترک مؤثر در افزایش انسجام و اقتدار ملی در محدوده ی استان خراسان شمالی است. روش: در این تحقیق از روش قیاسی استفاده شده است. در این روش ویژگی های اثرگذار بر الگوهای همگرایی و واگرایی اقوام ساکن در آبادی های این خطه مورد مقایسه قرار گرفته و با اتکا به تحقیقات در منابع کتابخانه ای و پژوهش میدانی، توصیف، تحلیل و ارزیابی شده است. یافته ها و نتایج: نتایج تحقیق نشان می دهد که، در آبادی های خراسان شمالی، به طور مشخص پنج سازه ی انسانی کرد (کرمانج)، ترک، ترکمن، تات و بلوچ همزیستی مسالمت آمیز دارند؛ که در این بین کرمانج ها با 92/58 درصد از کل جمعیت، بیشترین اقوام ساکن استان هستند. حدود 5/91% از ساکنان نقاط روستایی استان(60/87% از کل وسعت استان) شیعه ی جعفری اند و اقوام ترکمن و بلوچ با 5/8% از کل جمعیت (25/12% از کل مساحت استان)سنی حنفی هستند که در فضای شمال غربی استان در شهرستان های رازوجرگلان و مانه و سملقان ساکن اند. بررسی تحولات جمعیتی حکایت از نرخ بالای زاد و ولد در آبادی های ترکمن نشین دارد که با وجود نرخ رشد طبیعی زیاد از موازنه ی منفی برخوردار بوده و مهاجرفرست اند. ساختار فضایی- جغرافیایی ملت در خراسان شمالی از بخش های ناپیوسته ی زیادی تشکیل شده است؛ کرمانج ها با اسقرار در بخش میانی و شمال شرق استان 79/44 درصد از کل مساحت آن را به خود اختصاص می دهند؛ ترک ها غالباً در بخش میانی، شمال و جنوب شرقی، ترکمن ها در شمال غرب و غرب، تات ها در جنوب غرب و بخشی از شمال استان و بلوچ ها در منطقه ی کالیمانی جدایی گزینی خاصی دارند. ایجاد «همدلی» به عنوان عالی ترین سطح صمیمیت و همگرایی مبتنی بر ارزش های عاطفی و معنوی، بهترین سازوکار برای دستیابی به انسجام ملی و ارتقاء اقتدار ملی می باشد.

جغرافیای سیاسی، ویژگی های اجتماعی، خراسان شمالی، اقوام، مرز