محمد نقی زاده - استادیار دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

از روزگاران گذشته تا امروزه که موضوع پرداختن به معرفی شهر آرمانی (یا شهر خوب یا شهر قابل زیست و مانند این ها) و ویژگی های آن شدت پیدا کرده است، بسیاری از حکما و مصلحان و داعیه داران شناخت راه های سعادتمندی بشر، اقدام به معرفی بهترین هایی برای انسان در زمینه های مختلف کرده اند، یکی از مهم ترین این زمینه ها بهترین و مطلوب ترین فضای زندگی انسان، اعم از شهری و معماری بوده است. بسیاری از حکما و عرفا و متخصصان از تعابیری چون شهر آرمانی، خانگی مطلوب، یوتوپیا،شهر خدا، معماری انسانی و امثال این ها سخن گفته اند. با عنایت به دگرگونی های کالبدی و فناوری و فکری و امکانات در دسترس و شیوه زیست، به نظر می رسد که به جای سخن گفتن از بهترین کالبد معماری، اصلح باشد که به بهترین و عالی ترین اصل یا صفت برای معماری، یا معماری هایی که برای زندگی انسانی انسان مناسب و مطلوب باشد، سخن گفت بدیهی است که در کنار معرفی این عالی ترین صفت، تبیین بدترین ویژگی نیز ضرورت خواهد داشت. به دنبال پاسخ این سؤال که بهترین صفت برای معماری مطلوب چیست، این سؤال نیز مطرح می شود که بهترین حالت برای انسان چه حالتی است؟ مطالعات و کاوش در فرهنگ اصیل ایرانی متکی بر جهان بینی توحیدی نشان می دهد که بهترین حالت برای انسان، باباییان (حس حضور) (شعبات آن شامل حس خودآگاهی، حس زمان، حس ایمان، حس امان، حس مکان و...) است، در مقابل بدترین حالت برای انسان، حالت غفلت و ناآگاهی و جهل است که در آن هر چیز برای او متشبه می شود.نگارنده مقاله حاضر با اتکا به روش های اکتشافی و تحلیلی و قیاسی، سعی کرده تا در مقایسه بهترین صفت برای بهترین هایی که حضرت احدیت برای سعادت و کمال انسان خلق کرده است، به بهترین صفت برای معماری مطلوب ایرانی (اسلامی و حتماً انسانی) است، دست یابد ناگفته نماند که اصلی ترین معادل واژه برای (حس حضور ) و (آگاهی)، دین داری و متذکر بودن است، به این ترتیب اصلی ترین صفت برای بهترین فضای زندگی، تذکر دهی، بیدار کنندگی و غفلت زدایی خواهد بود.

حس حضور، حس مکان، مکان، معماری، ذکر، غفلت