فاطمه سادات حسینی - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه تهران

در میان انواع آلاینده‎های زیست محیطی که دریاها را تحت تأثیر قرار می‎دهند، نفت و آلودگی‎های ناشی از آن سهم به سزایی را به خود اختصاص داده‎اند. آلودگی‎های نفتی ناشی از نشت یا تخلیه نفت از کشتی‎ها به دریا و یا نشت نفت در مراحل اکتشاف و استخراج، محیط زیست دریاها را به مخاطره انداخته‎اند.آلودگی خلیج فارس به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و استراتژیک خود و نیز اهمیتی که برای دول‎ حاشیه دارد، مساله‎ای است که از نظر منطقه‎ای و بین‎المللی مورد توجه قرار گرفته است.مسئولیت مدنی ناشی از این آلودگی موضوعی است دارای ابعاد پیچیده که سالها دولت‎ها را به تکاپو و تلاش برای حل آن واداشته است.ماهیت و منشأ مسئولیت مدنی، انتساب مسئولیت به عامل ورود زیان، تحدید مسئولیت، جبران خسارت زیان‎دیدگان، چگونگی رسیدگی به دعوای مسئولیت و... مسائلی هستند که مورد مطالعه قرار خواهیم داد.برخی از اسناد بین‎المللی و منطقه‎ای از جمله کنوانسیون بین‎المللی مسئولیت مدنی ناشی از خسارت آلودگی نفتی (1969) و پروتکل اصلاحی آن (1992) و نیز کنوانسیون منطقه‎ای کویت برای همکاری درباره حمایت از محیط زیست دریایی در برابر آلودگی (1978)، تاحدودی امر آلودگی‎های نفتی در دریا و مسئولیت ناشی از آن را مورد توجه قرار داده‎اند، گرچه هیچ یک به طور کامل و بی‎نقص به موضوع نپرداخته‎اند؛ به عنوان مثال کنوانسیون مسئولیت مدنی مسئولیت مطلق برای مالک کشتی که عامل زیان زننده است را پذیرفته و به مسائلی همچون امکان اجاره کشتی به ثالث یا متصدی، امکان کنترل و بررسی شرایط توسط مالک و... نپرداخته است.به طور کلی کنوانسیون‎های بین‎المللی می‎کوشند تدابیری پیش‎بینی نمایند که از آلودگی‎های زیست محیطی در دریا و از جمله آلودگی‎های نفتی جلوگیری کرده و یا حتی‎المقدور از میزان آن بکاهند و در صورت حدوث آلودگی، جبران حداکثری آن را تضمین کنند.در این بین کشورهای حاشیه خلیج فارس به لحاظ اهمیت منطقه‎ فوق‎الذکر با تصویب کنوانسیون کویت درصدد کاهش میزان آلودگی‎های زیست محیطی در این حوزه برآمدند و گرچه کنوانسیون مذکور دارای خلأ فراوانی است اما نقطه شروع مثبتی به حساب می‎آید.در تحقیق حاضر می‎کوشیم با بررسی کنوانسیون‎های بین‎المللی مرتبط و نیز کنوانسیون منطقه‎ای کویت و با روشن کردن مبانی و منابع مسئولیت در این خصوص، مسئولیت مدنی ناشی از آلودگی‎های نفتی را تبیین کنیم. در این راستا علاوه بر دکترین، حقوق داخلی و رویه قضایی بین‎المللی موجود را نیز مورد مطالعه قرار خواهیم داد.

مسئولیت مدنی، آلودگی نفتی، خلیج فارس، جبران خسارت، تحدید مسئولیت، رسیدگی و صلاحیت قضایی، کنوانسیون بین‎المللی مسئولیت مدنی، کنوانسیون منطقه‎ای کویت