علی علی شیر - دانشجو دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه تهران
الهام امید - دانشجو کارشناسی معماری دانشگاه آزاد کاشمر

معماری اسلامی مثل هر سنت معماری اصیل دیگر ریشه در مبانی هستی – معرفت شناختی ای دارد که معمار مسلمان با آنها به ساحت معماری نزدیک شده و ازین طریق با مخاطبان خود وارد دیالوگ شده است تا مخاطبان او نیز بسته به اینکه با چه پیشفرضهایی به آثار او نگریسته باشند معانی متفاوتی را برای انها درنظربگیرند. اما مهمتر از معانی متفاوتی که مخاطبان معماری اسلامی در تبیین و تفسیر آن ارائه میدهند تلاش برای فهم این مطلب است که چرا معماری اسلامی نتوانست در عصر حاضر، شکوه و عظمتی را که قبلا داشت حفظ کند و صرفا به تکرار و تقلید آثار گذشته با متریالهای جدید پرداخت، غافل از آنکه با تکرار و تقلید سبکهای گذشته و تغییر دادن متریالها از یک طرف، و نازیدن و تفاخر به گذشته ای که گذشته و رفته است از طرف دیگر، هیچ سنت اصیلی شکل نمیگیرد. البته پروفسور نصر در تبیین این سکون و اضمحلال هنر اسلامی به طور عام و معماری اسلامی به طور خاص، به درستی بر این عقیده اند که هروقت و هرکجا که هنر اسلامی به اوج خلاقیت و کمال دست یافته جریان عقلانی - معنوی سنت اسلامی با اقتدار حضورداشته است و برعکس هروقت وجه معنوی عقلانی اسلام دستخوش اضمحلال گشته یا غایب شده، از کیفیت هنر اسلامی هم کاسته شده است. اگرچه تبیین پروفسور نصر درست مینماید اما مسئله اینست که آیا میتوان در عصر انیشتین با تکرار و تقلید سنتهای فلسفی عرفانی گذشته به مثابه مبنای هنر و معماری اسلامی به یک سنت هنری اصیل دست یافت؟ آیا آن سنتهای عرفانی فلسفی نباید با عیار نقد سنجیده شوند تا بعد از دیالوگ با میراث علمی - فلسفی - هنری معاصر، با ظاهری دیگر در هنر و معماری اسلامی عصر حاضر تجلی یابند؟ ما در این مقاله به نقد یکی از مشهورترین تبیین های معماری اسلامی میپردازیم و در مسیر ارائه رویکردی جدید در تبیین و تفسیر معماری اسلامی گام برمیداریم.

معماری اسلامی، هستی شناسی، معرفت شناسی، معماری معاصر، مبانی هنرهای زیبا