محمدرضا وفا - انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور دانشگاه علوم پزشکی و خدمات

نقش مواد مغذی و سایر اجزای بیولوژیک فعال غذا بر روی بیان ژن ها، ژئومیکس تغذیه ای نامیده می شود. با وجود اینکه می دانیم بسیاری از بیماری های ریشه ژنتیکی دارند اما نشان داده شده است که محیط می تواند بر ژئوتیپ و بیان ژنتیکی اثر بگذارد. مواد مغذی مختلف به عنوان یک عامل محیطی می تواند بر روی بسیاری از این تغییرات ژنتیکی اثر داشته باشد به این تغییرات ژنتیکی (ژنوم) ناشی از رژیم غذایی که در طول زمان اتفاق می افتند، اپی ژنتیکی می گویند و نتیجه این تغییرات گاهی در فنوتیپ قابل مشاهده است (بلند شدن طول قد ژاپنی ها، به دنبال بهبود شرایط محیطی پس از جنگ جهانی دوم) امروزه اهمیت عوامل محیطی بر روی بروز خطرات ژنتیکی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. مشاهده شده که وقوع یک موتاسیون ممکن است اثرات خفیفی در ارتباط با بروز بیماری خاص در فردی داشته باشد که در معرض عوامل خطر محیطی آن بیماری قرار ندارد، اما همین موتاسیون بر فردی که در معرض عوامل خطر محیطی بیماری قرار دارد اثرات شدیدی به جا می گذارد. ویتامین A از جمله مواد مغذی ضروری است که در بیان ژنی از طریق گیرنده های هسته ای (RARs RXRs) نقش شناخته شده ای دارد. هر دسته از گیرنده ها چندین ایزوفرم دارند و هر ایزوفرم چندین زیر گروه دارد و هر کدام به شیوه خاص باعث بیان شدن ژن های متفاوتی می شوند. مطالعات انجام شده بر روی موش هایی که ژن های گیرنده RXRs آنها از بین رفته، نشان داده است که تولید انرژی و تکامل بافت های مختلف بدن آنها با اختلال مواجه شده است. از طرفی کاربرد آگونیست و آنتاگونیست های رتینوئیک اسید، پتانسیل بالینی این ویتامین را در درمان اختلالات درماتولوژیک الکولوژیک، دیابت نوع 2، آترواسکلروزیز و چاقی نشان داده اند. روش آنالیز Northern blot بر روی RNA ایزوله شده از بافت های مختلف نشان داده است که گیرنده های RARs و RXRs تقریبا در تمام بافت ها (مغز، پوست، ماهیچه، قلب و کلیه) وجود دارند. بیشترین سطح این گیرنده ها در مغز در نواحی هیپوکامب و مخچه وجود دارد. همچنین نشان داده شده است ک ویتامین a برای تنظیم ترشح انسولین و گلوکاکن و نتیجتا هموستاز گلوکز اهمیت دارد. روی هم رفته شواهد بسیار قابل توجه ای وجود دارند که نشان می دهند رتینوئیک اسید در تنظیم نسخه برداری ژن های متعددی از طریق گیرنده های خاص خود عمل می کند. پیشرفت سریع علم ژنتیک نیز فرصت های جدید و فراوانی را برای بررسی نقش تغذیه و مراقبت های تغذیه ای در سلامت فراهم می کند. تمرکز اصلی این نوع مطالعات بر اساس ملکولی بیماری هاست. در این بین تغذیه می تواند یک عنصر کلیدی برای پیشگیری یا تعدیل بیان بیماری ها و یا باعث ارتقای کیفیت زندگی مبتلا به بیماری شود، چرا ک مواد مغذی خاص (ویتامین A) می توانند باعث تغییر نتایج بیوشیمیایی (دیابت) شوند.