ابوالفضل مرشدی - دانشجوی دکترای جامعه شناسی دانشگاه تهران

جامعه شناسی درباره فناوری چه می تواند بگوید؟ از زمان شکل گیری جامعه شناسی و به ویژه از بمان به وجود آمدن شاخه جامعه شناسی معرفت تا چند دهه پیش، همه صورت های معرفت بشری در قلمرو تحلیل جامعه شناسی تعریف می شد به جز 2 قلمرو علوم طبیعی و فناوری، به بیان دقیق تر، در حالی که همه حوزه های معرفتی بشری، از جمله باورها، اسطوره ها و نهادهای اجتماعی بشری، از هر جهت مورد تحلیل جامعه شناختی قرار می گرفت و فرایند برساخته شدن و تغییر و تحول آنها تحلیل می شد، علم و فناوری به مثابه «جعبه سیاه» ی تلقی می شدند که جامعه شناسی حق ورود به آنها و تحلیل سازوکارهای درونی رشد و توسعه (برساخته شدن) آنها را نداشت، چون علم معرفتی «عینی» محسوب می شد و فناوری نتیجه محصول این معرفت عینی. اما از نیمه دوم قرن بیستم میلادی با ظهرو فیلسوفان و جامعه شناسان علمی مانند کوهن و وینج و ... و پذیرش گسترده بر ساختگرایی اجتماعی، این جعبه سیاه علم و فناوری بر روی جامعه شناسان گشوده شد و علم و فناوری به عنوان «برساخته اهی اجتماعی»، همانند دیگر معرفت ها و محصولات بشری، موضوع بررسی جامعه شناسی قرار گرفت. در حوزه علم نبرنامه تجربی نسبی گرایی» (EPOR) و در حوزه فناوری رویکرد «برساخته شدن اجتماعی فناوری» (SCOT) از روشن ترین صورتبندی های ارائه شده مرتبط با مطالعات متأخر علم و فناوری هستند که در این مقاله به معرفی آنها می پردازیم.

جامعه شناسی، جعبه سیاه علم و فناوری، انعطاف پذیری تفسیری، برساخته شدن اجتماعی فناوری