داریوش باباییان - کارشناس ارشد فلسفه و حکمت اسلامی / مدرس دانشگاه و دبیر آموزش و پرورش

دانشها گوناگونند علت گوناگونی دانشها میتواند موضوع، روش، هدف و... باشد ، روش راهی است که دانشی به آن ساخته میشود. روشها گوناگونند نامبردارترین روشها روش عقلی، استقرایی و شهودی است.روش استقرایی آناست که از مشاهدهی افراد جزیی به قانون کلی برسیم، به دیگر سخن از مقدمات جزیی به نتیجهای کلی رسیدن را استقراء گویند.استقراء چون با حس و مشاهده سر و کار دارد و گسترش دانش تجربی را در پی دارد از دیگر روشها کاربردیترو خرسند کنندهتر است. با این همه این روش هیچگونه پشتوانه منطقی و تجربی ندارد و پایههای آن سخت سست است. این روش در طول تاریخ فلسفه به کار رفته و در بارهی آن چون و چرا شده است. ارسطو و فیلسوفان مسلمان استقراء را بهعنوان یک روش میشناسند اما آن را یقینی نمیدانند. به جای استقراء از تجربه استفاده میکنند که با قیاس خفی )الاتفاقیهلایکون دایمیا و لا اکثریا( همراه است.در این باره جدای از فیلسوفان مسلمان بسیاری دربارهی جایگاه استقراء سخن گفتهاند از همه مهمتر فیلسوفان پوزیتیویستند که سخت از آن جانب داری کرده و سپس آن را تعدیل کردهاند. در این مقاله با اشارهای گذرا به تعریف واژگانی و سرگذشت استقراء، مساله استقراء را از دیدگاه فیلسوفان مسلمان و پوزیتیویستهایمنطقی نخست بررسی و سپس ارزیابی کردهایم

روش ، استقراء ، فلاسفهی مسلمان ، پوزیتیویستهای منطقی ، تجربه ، حس ، تحقیق پذیری