نازنین علی زاده قناد - کارشناس ارشد انرژی معماری، مدرس گروه معماری و شهرسازی موسسه آموزش عالی خاوران مشهد
محمدرضا مبهوت - دانشجوی دکتری برنامه ریزی شهری، عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی خاوران مشهد

اسلام دینی آسمانی و الهی است که از طرف خداوند یکتا برای هدایت انسان ها در نظر گرفته شده است. معماری اسلامی به مثابه یکی از بزرگترین شاخه ی هنر اسلامی، توانسته است بخش عظیمی از خصوصیات هنر اسلامی را در بستر زمان و در طول دوره های گوناگون نهادینه سازد. معمار مسلمان معتقد است که سرچشمه معماری اسلامی نیز توحید است. توحید در مساجد معماری اسلامی در شکل دهی و تاکید به مرکزیت آن ها در جایگاه گنبد به عنوان یکی از شاخص های مطرح در آثار مسلمانان دیده می شود. پس می توان گفت، توحید نخستین اصل معماری اسلامی به شمار آمده و از جمله ویژگی های آن وحدت است. بنابراین ایجاد مرکزیت در بنا از جمله راهکارهای تحقق وحدت در معماری می باشد. گنبد تحت تاثیر مفهوم توحید، نماد مرکزیت و معنویت بخود گرفته است و به عنوان یکی از عناصر بسیار مهم و تاثیر گذار در معماری سنتی ایران است. در واقع گنبد از گذشته های دور به عنوان یک سمبل شهری در معماری و شهرسازی قدیمی ایران بخوبی جای گرفته است. هدف اصلی از نگارش این مقاله بررسی مفهوم گنبد به مثابه نماد معنویت در معماری اسلامی به منظور تجلی شکوه، زیبایی و وحدت که دنیایی از رمز و راز را در درون آن نهفته است، می باشد. در این پژوهش، با بکارگیری روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و با مطالعات کتابخانه ای، به تجزیه و تحلیل موضوع پرداخته شده است. دستاوردهای پژوهش نشان دهنده آن است که مفهوم معنویت گنبد نقش کلیدی و تاثیر گذاری در زندگی، اعتقادات و فرهنگ مردم شهرهای سنتی ایران دارد.

گنبد، معماری اسلامی، نماد معتویت، معماری سنتی ایران، وحدت