حبیب شهبازی شیران - عضو هیات علمی و مدیر گروه آموزشی باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی

قدرت و نجابت معماری صفوی بی شک به بهترین صورتی در بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی تجلی کرده، که یکی از بزرگترین مقابر جهان و مجموعه ای از آرامگاه های بزرگان، مشایخ و سلاطین صفوی و فضاهای آیینی و عبادی در دو سبک آذری و اصفهانی است که نخستین بار شاه تهماسب آن ها را به صورت مجموعه واحدی در آورد و بعدها شاه عباس بناهای مهم دیگری به این مجموعه افزود و باعث اصلاحاتی در آن شد. سابقه بخش هایی از این بنا به دوره خود شیخ صفی الدین اردبیلی (650- 735)، عارف شهیر ایران و فرزندان وی، شیخ صدرالدین موسی و سلطان علی معروف به خواجه علی سیاهپوش می رسد. هر چند موجودیت اغلب بناهای این مجموعه روشن شده، لیکن تا کنون نظر واحدی در مورد کارکرد بنای فوق و ارایه تاریخگذاری نسبی در مقایسه با نمونه های مشابه است. روش به کار رفته برای دستیابی به اهداف مذکور نیز بر مبنای بررسی سیستماتیک (فشرده) باستان شناسی و روش توصیفی - تحلیلی در کنار استفاده از منابع مکتوب است. مهم ترین پرسش هایی که اساس پژوهش حاضر را تشکیل می دهند عبارتند از: 1- قدمت بنای فوق به چه تاریخی برمی گردد 2- کارکرد احتمالی و علت وجودی آن با توجه به بافت این مجموعه چیست نتایج پژوهش نشان می دهد که عمارت جنت سرا از تاسیسات شاه تهماسب صفوی می باشد و گرچه درباره کاربرد و ساختار نخستین این بنا اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی سنگ قبرهای حجاری شده متعددی در داخل این بنا وجود دارد که نشانگر تعلق آن به دوره صفویان و دلالت بر صدق این ادعاست که در سال های بعد این بنا به محل دفن بزرگان، عرفا و شیوخ صفوی تبدیل شده است. افزون بر این، دارالسلام، دارالجلال، جنت الماوی، جنت خلد، بهشت عدن، جنت فردوس و جنت نعیم نام بهشت های هفت گانه ای است که درمنابع روایی و تفسیری ما آمده است؛ بنابر این، نامگذاری و اطلاق عنوان جنت سرا به این مکان، خود دلیل دیگری است بر مقبره بودن بنا. چون جنت به معنای پوشیدگی و پنهان بودن است، به همین دلیل در موارد زیر به کار می رود: 1- جنین که بر وزن فعیل است و آن چه در شکم پوشیده و پنهان می شود. 2- قبر و غیر این دو استعمال می شود.

بنا، جنت سرا، شاه تماسب، صفوی