مهدی پورعلی - کارشناسی ارشد منابع طبیعی دانشگاه تهران
علی سلاجقه - عضو هیات علمی دانشگاه تهران

سیل یکی از مخرب ترین بلایای طبیعی در تمام دنیا است. در دهه گذشته میزان وقوع سیلاب های مخرب به دلیل افزایش دما، گسترششهرسازی و تغییر خصوصیات آبخیز همراه با ایجاد تغییر در کاربری اراضی و استفاده نادرست از زمین افزایش یافته است. از آنجا که ریسکسیل، محصول خطر و کاربری های در معرض خطر و آسیب پذیری آنهاست، افزایش خسارات ناشی از سیل باید در تغییرات هریک ازاین جنبه ها بررسی شوند؛ بطوریکه با ارزیابی ریسک سیلاب، می توان در ابتدای امر مناطقی که احتمال خسارت زیادی دارند را تشخیصداد، تمهیدات کنترل سیلاب را در نظر گرفت و در مراحل بعدی مسیرهای مطمین جهت امدادرسانی و مکان های امن برای اسکان مردم راشناسایی نمود. از اینرو برنامه ریزان امر بایستی به فرآیند اصول ارزیابی ریسک سیلاب هنگام تعیین جهت توسعه و مکانیابی جهتاحداث صنعت در مناطق مستعد سیل توجه کنند.اهمیت ارزیابی ریسک سیلاب، در برنامه ریزی کاربری اراضی و توسعه، مدیریت سیلاب و رویکردهای پایداری است و رویکرد مدیریتیبرمبنای ریسک باید در تمام سطوح برنامه ریزی در مناطق مستعد سیل در نظر گرفته شود.رودخانه جاجرود در استان تهران از رودخانه هایی است که به دلیل وضعیت تخریب شده حوضه بالادست در معرض سیلاب های ناگهانیقرار دارد. سامانه اطلاعات جغرافیایی ابزاری توانمند در مطالعات مهندسی منابع آب بوده و در مواردی که استفاده از مدل ها و شبیه سازها برایحل مسایل ضروریست، بخوبی قابلیت های خود را ارایه می کند. دراین مطالعه به منظور ارزیابی ریسک و خسارات سیلاب در حوزه آبخیزگلوکان، با استفاده از ارتباط سامانه اطلاعات جغرافیایی و مدل هیدرولیکی HEC-RAS و همچنین کاربرد نرم افزار WMS ا قدام بهپهنه بندی خطر سیلاب در مسیر اصلی جریان رودخانه با دوره برگشت های هیدرولیک گردید و سپس در مراحل بعدی نیز نقشه های خطر،درجه آسیب پذیری و ریسک سیلاب تهیه شد و مقادیر ریسک سیلاب در دوره بازگشت های مورد نظر برحسب ریال برآورد گردید. نتایج حاصلهنشان داد که حوزه آبخیز مورد مطالعه به لحاظ رخداد سیلاب بی خطر بوده و بایستی در چارچوب یک برنامه ریزی مبتنی بر اصول مدیریتریسک سیلاب، همواره آمادگی پذیرش هرگونه خطرات در برابر سیلاب را در مواقع ضروری داشت تا بدین طریق از بروز خسارات احتمالی پساز آن نیز کاست.

مدیریت سیلاب، نرم افزارWMS، ارزیابی ریسک سیلاب، پهنه بندی خطر سیلاب