پیمان شریفی - دانش آموخته دکتری دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
حمید دهقانی - دانشیاردانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
علی مومنی - استادیار موسسه تحقیقات برنج کشور
محمد مقدم - استاد دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز

یک آزمایش دای آلل کامل 7 × 7 برای مطالعه روابط ژنتیکی عملکرد دانه و بعضی ازصفات زراعی در برنج انجام گرفت. تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف معنیداری بین ژنوتیپها برای تمام صفات وجود داشت. نتایج ضرایب همبستگی نشان داد که عملکرد دانه به صورت مثبت و معنیداری با صفات عملکرد بیولوژیک (81/0 = rp ،55/0 = rg،( شاخص برداشت rg = 0/79 ،rp = 0/35) تعدادخوشه ها rg= 0/67 ،rp = 0/80) وزن خوشه rg = 0/83 ،rp = 0/78) وشکل دانه rg = 0/81 ،rp = 0/32 همبستگی داشت ارتباط بین عملکرد دانه و ارتفاع گیاه (09/0 = -rp ،53/0 = -rg ( در هر دو نوع همبستگی منفی بود، ولی فقط در سطح ژنوتیپی معنیدار بود. نتایج تجزیه علیت نشان داد که صفات تعداد خوشه، وزن خوشه و ارتفاع گیاه (با حدود 92 ٪تنوع) عملکرد دانه را مورد تاثیر قرار داد. در میان این صفات، وزن خوشه بیشترین تاثیر مستقیم را روی عملکرد دانه (73/0 (داشت، در حالیکه کمترین اثر مستقیم مربوط به ارتفاع گیاه (15/0 (بود. نتایج نشان داد که تعداد خوشه و وزن خوشه میتواند به عنوان فاکتورهای موثر برای افزایش عملکرد دانه به کار گرفته شود. نتایج تجزیه عاملی نشان داد که 5 عامل مهم حدود 05/81 درصد از کل تنوع صفات را توجیه مینماید. فاکتور اول 23 درصد از تغییرات بین صفات را توجیه نمود و وابسته به عملکرد دانه، اجزای آن و مساحت برگ پرچم بود. سایر فاکتورها به ترتیب 65/18، 20/16 ،20/14 و 9 درصد از تغییرات صفات را توجیه نمود. با استفاده از بایپلات ژنوتیپ × صفت روابط بین صفات عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، تعداد خوشهها، وزن خوشه، ارتفاع گیاه و شکل دانه مشخص گردید. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که استفاده از صفاتی مانند تعداد خوشه و وزن خوشه میتواند به عنوان یک استراتژی اصلاحی جهت نیل به ارقام برنج با عملکرد بالا در نسلهای اولیه به کار گرفته شود.

برنج، بایپلات ژنوتیپ × صفت، تجزیه عاملی، تجزیه علیت، عملکرد و اجزای عملکرد دانه