طه نوراللهی - مرکز آمار ایران مدیر کل دفتر آمارهای اجتماعی - اقتصادی خانوار
عذرا نائینی - مرکز آمار ایران کارشناس آمارهای جمعیتی و سرشماری ها

سرشماری عمومی نفوس و مسکن یکی از عمده ترین راههای شناخت کشور ها و ویژگی های جمعیت آنهاست. تعداد جمعیت از دیرباز مورد توجه انسان بوده است و در ادوار گوناگون به روشهای مختلف مورد سنجش قرار گرفته است سابقۀ سرشماری جمعیت در جهان به 3800 سال قبل از میلاد برمیگردد و ابتدا در سطحی بسیار محدود نیازهای اطلاعاتی بشر را تأمین می کرده است. مطالعۀ اسناد و مدارک تاریخی نشان میدهد، کشورهای مصر، چین و بابل به ترتیب حدود سالهای 2500، 3000 و 3800 قبل از میلاد به سرشماری نفوس اقدام نموده اند. در این سرشماری ها عموماًَ اطلاعاتی نظیر جنس شغل و مالکیت افراد جمع آوری شده است سرشماری قوم یهود هنگام مهاجرت از مصر، سرشماری های متعدد یونان و امپراطوری روم باستان و سرشماری هایی که در برخی از کشورها در قرون وسطی انجام شده و ویژگی های طبقات مختلف شامل طبقۀ اشراف و پیشوایان مذهبی را به دست می داده است ازجمله سابقۀ سرشماری های قابل ذکرند. اولین سرشماری جهان، به روش نوین در سال 1794 در کشور سوئد انجام شده است و بعد از آن به کشورهای دیگر نیز به شمارش افراد جامعۀ خود به روش مذکور پرداختند. امروزه لفظ سرشماری نفوس و مسکن معنای دقیق تری پیدا کرده است و " به مجموعه فعالیتها و خدماتی اطلاق می شود که شامل طراحی، برنامه ریزی، گردآوری و کدگذاری، طبقه بندی ، ارزشیابی ، اصلاح و تجزیه و تحلیل و نهایتاً چاپ و انتشار اطلاعات آماری از جمعیت و مسکن می باشد" و مطابق توصیه های سازمان ملل متحد در اکثر کشورهای جهان در فاصلۀ زمانی معمولاً 10سال یکبار از قرن 20 به بعد رایج شده است در راستای تغییر اهداف سرشماری ها ی نفوس و مسکن مراحل مختلف آن از برنامه ریزی و طراحی گرفته تا اطلاع رسانی و انتشار نتایج نیز متحول شده است. در امپراطوری ایران باستان سرشماری های عمومی جمعیت برای دریافت مالیات سرانه و تعیین شمارۀ مردان قادر به جنگ انجام می شده است از ان تاریخ تاکنون در دوره های مختلف سرشماری های جمعیت با اهداف گوناگون انجام شده است که از سابقۀ آنه، داستانهای جالبی در اسناد تاریخی به جای مانده است این روایتها، برای فنی ترین گروههای علمی نیز جالب توجه خواهد بود اولین سرشماری به روش نوین در ایران در سال 1335 انجام شده است از آن تاریخ تاکنون 4 سرشماری عمومی نفوس و مسکن دیگر در سال های 1345، 1355،1365 و 1375 و یک سرشماری جمعیت در سال 1370 به مرحله اجرا در آمده است سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 به لحاظ سیاست گذاری، برنامه ریزی و سایر مراحل طراحی، اموزش، اجرا و استخراج، نوآوریهایی به همراه داشته است که در جای خود بسیار اهمیت دارد.

سابقۀ سرشماری، نیازهای اطلاعاتی، اولین سرشماری ، روش نوین، برنامه ریزی، طراحی، اجرا، آموزش، استخراج، نوآوری ، تدارک