امید رهایی - استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دانشکده معماری، ایران
ندا شیرگیر - کارشناسی ارشد معماری، مدرس مجتمع آموزش عالی جهاد دانشگاهی خوزستان، اهواز، ایران

در قسمت جنوب غربی ایران، منطقه ای بین کوههای زاگرس و خلیج فارس، دشت مسطح خوزستان واقع گردیده است. این ناحیه به دلیل شرایط آب و هوایی خاص و نیز به دلایل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، معماری و شهرسازی ویژه ای یافته است که آنرا در تمام کشور متمایز می سازد. در این میان دزفول که در شمال دشت خوزستان، در کوهپایه های زاگرس واقع شده است، نه شرایط شرجی سواحل دریا را دارد و نه آب و هوای سخت و اختلاف دمایی شهرهای کویری را در شب و روز. لذا منطقه ای نیمه گرم و مرطوب به حساب می آید که به دلیل وجود رودخانه ها و منابع آبی فراوان با سایر مناطق خوزستان و ایران متفاوت شده است. این ناحیه حاصلخیز بارها مورد تجاوز مهاجمان در طول تاریخ واقع شده است، لذا مردمان این شهر که اعتقادات مذهبی بسیار عمیقی دارند با شرایط سخت منطقه کنار آمده و راهکارهای بسیار ویژه و جالبی برای معماری و شهرسازی خود یافته اند. آنچه که در این مقاله به آن پرداخته می شود، مفهوم شهر و شهرنشینی از دیدگاه مردمان ساکن دزفول با تمرکز بر شبکه معابر و راههای دسترسی محلات است. ساکنین این اقلیم، جهت مقابله با شرایط سخت راهکارهای مناسبی یافته اند که در اماکن عمومی، محلهای تجمع و شبکه ارتباطی و معابر اجرا شده است. نکته جالب توجه اینست که این راهکارها نه به روش زندگی مردم در شهرهای کویری و بازارهای سرپوشیده آنها شباهت دارد و نه به گذرها و بازارهای باز شهرهای ساحلی در شمال و جنوب. هدف از این مقاله بررسی استراتژی هایی است که ساکنین دزفول جهت طراحی شبکه معابر خود در بافت سنتی شهر از آنها استفاده نموده اند.

معماری و شهرسازی، شبکه معابر، بازار، ارزشهای بومی، دزفول