مریم هراتی راد - دانشگاه زابل
احمد قنبری - استاد دانشگاه زابل
عیسی خمری - استادیار دانشگاه زابل
عبدالشکور رئیسی - مربی دانشگاه ولایت شهرستان ایرانشهر

سابقه و هدف:گیاهان دارویی بسیار زیادی وجود دارند که به صورت خودرو در دشت ها و دامنه کوه ها و زیستگاه های خاص خود یافت می شوند. از آنجا که این گیاهان در جهان جهت تغذیه و درمان بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرند از اهمیت خاصی برخوردار می باشند، لذا تحقیق بر روی گونه های بومی کشور، مورد توجه محققان و پژوهشگران این رشته قرار گرفته است. هندوانه ابوجهل با نام علمی (Citrullus colocynthis L.) از خانواده کدوئیان، گیاهی علفی، چند ساله، ساقه خوابیده یا بالا رونده و پوشیده از تار است. این گیاه به فور در جنوب ایران بخصوص استان سیستان و بلوچستان رشد می کند. مواد و روش ها: این تحقیق در قالب طرح آشیانه ای (Nested) بصورت کاملا تصادفی با چهار تکرار اجراء گردید. میوه گیاه، از 8 منطقه رویشی آن در 4 شهرستان (ایرانشهر، نیکشهر، سرباز و زابل) در مرحله رسیدگی جمع آوری شد. مهم ترین شرایط رویشگاهی مناطق (از قبیل ارتفاع، طول و عرض جغرافیایی) ثبت گردید. از نمونه های جمع آوری شده ویژگی های فیزیولوژیکی بذر(درصد روغن، درصد خاکستر، عناصر Ca, Fe, N, P, K, Mg, Zn، پروتئین و کربوهیدرات) اندازه گیری شد. عصاره اتانولی و بوتانولی میوه تهیه و توسط دستگاه های GC و GC/MS تجزیه شیمیایی شدند. داده های بدست آمده توسط آزمون مقایسه ای دانکن در سطح پنج درصد مقایسه شدند.یافته ها: نتایج نشان داد که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی دار در میزان درصد خاکستر بذر، عناصر Ca, N, K, Zn و کربوهیدرات محلول بذر در سطح یک درصد می شود. بطوریکه بیشترین میزان خاکستر و کربوهیدرات بذر در شهرستان زابل، بیشترین میزان عناصر Ca, K و Zn در شهرستان ایرانشهر وجود داشت. نتایج نشان داد که میزان درصد روغن، پروتئین و فسفر بذر بین شهرستان ها و مناطق داخل شهرستان ها اختلاف معنی دار نداشت. همچنین نتایج نشان داده که عنصر آهن موجود در بذر این گیاه بین شهرستان ها در سطح پنج درصد و مناطق در سطح یک درصد اختلاف معنی دار بود، بیشترین مقدار در شهرستان های ایرانشهر و زابل مشاهده شد. همچنین عنصر منیزیم بذر در شهرستان ها اختلاف معنی دار داشته و مناطق در شهرستان ها اختلاف معنی دار مشاهده نشد. نتایج حاصل از (GC) عصاره اتانولی میوه گیاه نشان داد که کوکوربیتاسین هایA, B, C, L, E, D و دو ترکیب کولوسنتین و کولوسنتئین در میوه با مقادیر مختلف وجود داشت که شرایط رویشگاهی باعث اختلاف معنی دار در سطح یک درصد شد. کوکوربیتاسین E مهم ترین نوع کوکوربیتاسین در این گیاه می باشد که شهرستان نیکشهر بیشترین میزان را نشان داد. نتایج حاصل از GC/MS عصاره بوتانولی میوه این گیاه ترکیباتی مانند الکل ها، کتون ها، ترکیبات ایوکسی و هیدروکربن ها را شناسایی نمود. که این ترکیبات جزء ترکیبات بیولوژیکی فعال هستند، خصوصیات این ترکیب احتمالا کمک به استفاده های طب سنتی می باشد. نتیجه گیری: تفاوت در ویژگی های فیزیولوژیکی بذر و ترکیبات شیمیایی میوه این گیاه بین شهرستان ها و مناطق داخل شهرستان ها می تواند ناشی از تفاوت ویژگی های اکولوژیک مناطق مانند دما، رطوبت، ارتفاع از سطح دریا، نوع خاک و همچنین عناصر غذایی بر یکدیگر اثر گذاشته در واقع هر یک از شهرستان های و مناطق مورد مطالعه یک سطح ارتفاع مشخصی وجود داشت که ضمن فراهم سازی شرایط رشد مناسب، بر ویژگی های فیزیولوژیکی بذر و ترکیبات شیمیایی میوه این گیاه تاثیر می گذارد و نیاز به مطالعه بیشتر در این استان و دیگر مناطق با آب و هوایی متفاوت را دارد، هندوانه ابوجهل جزء آن دسته از گیاهان دارویی مهم می باشد که می تواند در شرایط آب و هوایی گرم و خشک و خاک فقیر رشد کند و این استان شرایط لازم را دارا می باشد.

هندوانه ابوجهل, درصد روغن, عناصر معدنی, اکولوژی, اقلیم منطقه