شیوا اکبری - دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان
محمد کافی - دانشگاه فردوسی مشهد
شهرام رضوان بیدختی - دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان

کمبود آب یکی از مهم‌ترین عوامل محدود‌کننده رشد و عملکرد محصولات می‌باشد. به‌منظور بررسی اثر تنش خشکی و تراکم کاشت بر شاخص‌های فیزیولوژیک رشد و صفات مورفولوژیک دو اکوتیپ سیر (Allium sativum L.)، آزمایشی مزرعه‌ای به‌صورت اسپلیت- فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه‌ای واقع در جنوب‌شرقی شهرستان سمنان در سال زراعی 91-1390 اجرا شد. سه سطح تنش خشکی (100، 80 و 60 درصد نیاز آبی)، به عنوان عامل اصلی و ترکیب سطوح فاکتوریل شامل تراکم در سه سطح ( 30، 40 و 50 بوته در متر مربع) و اکوتیپ در دو سطح طرود و طبس به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. حداکثر شاخص سطح برگ، حداکثر تجمع ماده خشک، حداکثر سرعت رشد محصول و حداکثر سرعت اسیمیلاسیون خالص در شرایط 100 درصد نیاز آبی به ترتیب برابر با 537/5، 53/387 گرم در متر‌مربع، 47/10 گرم بر متر‌مربع در روز و 92/4 گرم بر متر‌مربع برگ در روز بود که این مقادیر با اعمال تنش خشکی در تیمار 80 درصد نیاز آبی به ترتیب به‌طور معنی‌داری به مقادیر 745/3، 60/262 گرم در متر‌مربع، 31/6 گرم بر متر‌مربع در روز و 71/3 گرم بر متر‌مربع برگ در روز کاهش یافت. حداکثر سرعت رشد محصول در اکوتیپ طرود بیشتر از اکوتیپ طبس بود اما تعداد برگ و حداکثر تجمع ماده خشک در اکوتیپ طبس بالاتر بود. با اعمال و تشدید تنش خشکی، ارتفاع بوته در اکوتیپ طرود به‌طور معنی‌داری کاهش یافت، اما اعمال و تشدید تنش، در ارتفاع اکوتیپ طبس تأثیر معنی‌داری نداشت. حداکثر سرعت رشد نسبی در اکوتیپ طبس در سطوح مختلف تنش خشکی تفاوتی نشان نداد، اما در اکوتیپ طرود با افزایش تنش در آبیاری 60 درصد نیاز آبی، افزایش معنی‌داری در این ویژگی مشاهده شد. اثر تراکم کاشت بر حداکثر شاخص سطح برگ، حداکثر تجمع ماده خشک، حداکثر سرعت اسیمیلاسیون خالص معنی‌دار بود. بیشترین مقدار حداکثر شاخص سطح برگ (017/5) و حداکثر تجمع ماده خشک (57/358 گرم در مترمربع) از تراکم 50 بوته در متر‌مربع حاصل گردید. اعمال تنش خشکی، حتی در سطح خفیف‌تر آن و در مقدار آبیاری 80 درصد نیاز آبی، سبب کاهش بخشی از ویژگی‌های رشدی مورد ارزیابی گیاه سیر گردید و در مجموع ویژگی‌های رشدی دو اکوتیپ در شرایط تنش بر دیگری برتری چشمگیری نداشت. تراکم کاشت بالاتر به سبب حضور سطح فعال فتوسنتز کننده بیشتر در واحد سطح، سبب افزایش تجمع ماده خشک در واحد سطح گردید.

ارتفاع بوته, سرعت رشد محصول, شاخص سطح برگ, ماده خشک, نیاز آبی