افسانه درمیانی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان، اصفهان، ایران
حسین آقاحسینی - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

شاعران و نویسندگان برای بیان احساسات و منظور خود گاه از کلمات و اصطلاحات کهن در زبان و ادبیات فارسی بهره میبرند (کهنگرایی) و گاه به نوآوریهای متعدد در زمینه خلق واژه و ترکیب روی میآورند و بدین ترتیب دایره واژههای خود را وسیعتر میکنند. در میان شیوههای متنوع خلق آثار در ادبیات دفاع مقدس، خاطرهنویسی یکی از مهمترین رویکردهای روایتگری است. در این پژوهش تلاش میشود ضمن معرفی آثار خاطرهنویسی از دوران دفاع مقدس، انواع نوآوری و کهنگرایی واژگانی در آنها بررسی شود. بدین منظور، سیزده اثر از روایتگران دفاع مقدس انتخاب شد. پس از بررسی زبان این آثار در سه گونه معیار، زیرمعیار و فرامعیار، انواع نوآوری و کهنگرایی واژگانی استخراج و در شش دسته مشخص شد: ۱) آفرینش واژهها و ترکیبات نو؛ ۲) کاربرد واژهها، ترکیبات، اصطلاحات بیگانه که خود شامل سه بخش میشود: الف) کاربرد واژهها و اصطلاحات بیگانه خودکارشده در زبان؛ ب) اصطلاحات و کلمات نظامی و سیاسی؛ ج) کاربرد کلمات دشوار بیگانه؛ ۳) کاربرد واژههای بومی؛ ۴) کاربرد واژهها و اصطلاحات روزمره و عامیانه؛ ۵) کاربرد نامهای خاص؛ ۶) استفاده از واژههای کهن. بنابر یافتههای این پژوهش، در این آثار کاربرد کلمات بیگانه به شکلهای مختلف از همه بیشتر است؛ درمقابل، واژههای نو کمتر استفاده شده است؛ همچنین کهنگرایی یا آرکائیسم نیز در این آثار نمود اندکی دارد.

ادبیات دفاع مقدس, روایتگری, خاطرهنویسی, نوآوری و کهنگرایی واژگانی