مصطفی صادقی فر - دانش آموخته علوم و مهندسی خاک دانشگاه رازی
علی بهشتی آل آقا - استادیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه رازی
مرتضی پوررضا - استادیار گروه منابع طبیعی دانشگاه رازی

با افزایش فراوانی آتش­سوزی­ها در جنگل­های زاگرس، بررسی کیفیت خاک در کوتاه و بلند­مدت بسیار با اهمیت است. در این پژوهش تغییرات برخی ویژگی­های فیزیکی-شیمیایی و ویژگی­های میکروبی در کوتاه­مدت، میان­مدت و بلند­مدت پس از آتش­سوزی مورد مقایسه قرار گرفت. برای این منظور، در یک رویشگاه سه تیمار پساآتش­سوزی با زمان­های۱، ۳ و ۱۰ سال پس از آتش­سوزی انتخاب و به ترتیب با TSF=۱، TSF=۳ و TSF=۱۰ نشان داده شد. در نزدیک­ترین نقطه به هر تیمار، یک شاهد نیز برای هر یک از تیمارها در نظر گرفته و به ترتیب با C۱، C۳ و C۱۰ نشان داده شد. نمونه­برداری از عمق۰ تا ۲۰ سانتی­متری انجام شد. در مجموع با در نظر گرفتن ۳ تیمار پساآتش­سوزی و ۳ شاهد و هر کدام با ۴ تکرار در مجموع تعداد ۲۴ نمونه مرکب خاک برداشته شد. برخی ویژگی­های فیزیکو شیمیایی و میکروبی خاک به منظور مقایسه تغییرات آنها در سال­های پس از آتش­سوزی اندازه­گیری و تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که تغییر معنی­داری در بافت خاک مشاهده نشد. رطوبت خاک در تیمارTSF=۱ کاهش معنی­داری یافت اما در تیمارهای TSF=۳ و TSF=۱۰ به سطح قبل از آتش­سوزی برگشت. جرم مخصوص ظاهری در تیمارهای TSF=۱ و TSF=۳ کاهش یافت اما تیمار TSF=۱۰ با C۱ اختلاف معنی­داری نداشت.pH ، CEC،EC  و P در تیمار TSF=۱ افزایش معنی­داری نسبت به C۱ نشان داد. در تیمارهای TSF=۳ و TSF=۱۰، مقدارpH  و CEC به سطح قبل از آتش­سوزی برگشته اما EC و P خاک نسبت به شاهد کاهش معنی­دار داشتند. کربن آلی و نیتروژن کل در همه زمان­های پس از آتش­سوزی کاهش معنی­دار داشت. نسبت C:N خاک تغییر معنی­داری نشان نداد. کربن زی توده میکروبی یک سال پس از آتش­سوزی کاهش معنی­داری نشان داد، اما در تیمار TSF=۳ و TSF=۱۰ اختلاف معنی­داری با شاهد نداشت. تنفس برانگیخته در تیمار TSF=۱ به طور معنی­داری افزایش یافت اما در تیمارهای TSF=۳ و TSF=۱۰ کاهشی معنی­دار داشت. تنفس پایه در تیمارهای TSF=۱، TSF=۳ و TSF=۱۰ کاهش معنی­داری نسبت به شاهدشان نشان دادند. کسر متابولیک در تیمارهای TSF=۱ و TSF=۳ افزایش معنی­داری نسبت به شاهد نشان داد اما در تیمار TSF=۱۰ به سطح قبل از آتش­سوزی بهبود یافت. کسر میکروبی در تیمار TSF=۱ نسبت به شاهد کاهش یافت اما در تیمار TSF=۳ افزایش در تیمار TSF=۱۰ به سطح قبل از آتش­سوزی بهبود یافت. با توجه به نتایج آنالیز چند متغیره (تشخیصی) همه تیمارها از یکدیگر تفکیک شدند. گرچه جداسازی تیمارها بر اساس ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاک نسبت به ویژگی­های میکروبی خاک بهتر انجام شده بود. نتیجه­گیری شد که در جداسازی تیمارها، مهم­ترین متغیرهای فیزیکوشیمیایی شامل هدایت الکتریکی، نیتروژن، ظرفیت تبادل کاتیونی و فسفر و مهم­ترین متغیرهای میکروبی شامل کربن زی توده میکروبی، تنفس پایه و برانگیخته و کسر میکروبی بودند.

تنفس خاک, کربن زی تودهمیکروبی, کسر متابولیک