گلاله غفاری
زانا طالبی

     برآورد زمان تمرکز، یکی از مهم­ترین مباحث در مطالعات فیزیوگرافی و هیدرولوژی حوزه­های آبخیز است و برآورد نسبتا صحیح آن تاثیر زیادی در محاسبه­ی دیگر پارامترهای هیدرولوژی، خصوصا دبی اوج سیلاب دارد. با وجود ارائه فرمول­های تجربی متعدد و کاربرد گسترده آنها در ایران، تا کنون در حوزه سد قشلاق در مورد بهترین رابطه و مهم­ترین پارامترهای فیزیوگرافی حوزه و میزان تاثیرگذاری آنها بر کاهش یا افزایش زمان تمرکز مطالعه­ای انجام نشده است. لذا در این تحقیق علاوه بر بررسی شانزده رابطه تجربی برآورد زمان تمرکز که در کشور ما نیز از کاربرد گسترده­ای برخوردارند، اقدام به ارائه روشی برای تجزیه ضرایب مسیر پارامترهای مهم فیزیوگرافی حوزه با زمان تمرکز شد. بدین منظور ابتدا با استفاده از مقادیر واقعی زمان تمرکز حاصل از ردیابی محلول نمک، دقت روابط تجربی توسط دو شاخص آماری MRE و RMSE ارزیابی و بهترین روابط تجربی برآورد زمان تمرکز انتخاب شد. سپس با استفاده از روش تجزیه مسیر (Path Analysis) تاثیر مستقیم و غیرمستقیم ده مورد ازمهم­ترین پارامترهای حوزه­ای بر زمان تمرکز مشخص شد. نتایج نشان داد که در حوزه سد قشلاق سنندج از بین روابط بررسی شده فرمول­های کالیفرنیا و برانسلی ویلیامز به ترتیب بهترین معادله­های برآورد زمان تمرکز می­باشند (میانگین درصد خطای نسبی به­ترتیب ۱/۴۱ و ۵/۴۳ درصد). هم­چنین فرمول­های چاو و جانستون-کروس نیز نتایج متوسط و نسبتا مناسبی را ارائه نموده­ند (میانگین درصد خطای نسبی کمتر از ۵۷%).  نتایج تجزیه مسیر نیز نشان داد که پارامتر طول متوسط آبراهه دارای بالاترین اثر مثبتی (۱۰/۱) و مساحت حوزه دارای بیش­ترین اثرات منفی (۲۰۷/۰- ) بر زمان تمرکز است.

Empirical equations, Physiographic, Time of concentration, Watershed basin, زمان تمرکز, فیزیوگرافی, حوزه آبخیر, روابط تجربی