صالح سنجری
محمد فرپور
مصطفی کریمیان اقبال
عیسی اسفندیار‎پور بروجنی

چکیده ارتباط نزدیک و متقابلی بین موقعیت ژئومرفیک و نحوه ی تشکیل و تکامل خاک وجود دارد. چنانچه مطالعات خاک شناسی در ارتباط با سطوح ژئومرفیک انجام‎ پذیرند، درک عمیق‎تری از فرآیندهای خاک سازی فراهم خواهد گردید. تحقیق حاضر به‎منظور مطالعه ی نحوه ی تشکیل، میکرومرفولوژی و کانی‎شناسی رسی خاک‎های منطقه ی باستانی جیرفت در سطوح ژئومرفیک مختلف انجام گرفت. رژیم حرارتی و رطوبتی منطقه، به‎ترتیب، هایپرترمیک و اریدیک می‎باشند. اشکال اراضی مخروط‎افکنه، پدیمنت پوشیده، سطوح حد‎واسط، دشت آبرفتی و اراضی پست در منطقه شناسایی گردیدند و هر شکل اراضی بر‎اساس میزان پایداری، به ‎سطوح ژئومرفیک مختلف تقسیم گردید. بر روی هر سطح ژئومرفیک، یک خاکرخ شاهد حفر، تشریح و نمونه‎برداری شد. نمونه‎های خاک تحت آزمایش‎های معمول فیزیکی و شیمیایی، کانی‎شناسی رسی و میکرومرفولوژی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که از پدیمنت پوشیده به‎طرف اراضی پست، میزان شوری، pH و نسبت‎ جذبی ‎سدیم افزایش ‎می یابند و هم‎چنین رسوبات، ریزبافت‎تر می شوند. کانی‎شناسی بخش رس خاک‎های منطقه ی مورد مطالعه، حاکی از وجود کانی‎های رسی کلریت، ایلیت، پالیگورسکیت، اسمکتیت و کائولینیت می باشد. به‎طرف دشت آبرفتی، به‎علت بالا بودن سطح آب زیرزمینی از پایداری پالیگورسکیت کاسته ‎می شود و اسمکتیت، کانی غالب خاک می باشد. منشا کانی پالیگورسکیت در سطوح پدیمنت پوشیده، حدواسط و دشت آبرفتی، به‎ترتیب، موروثی، پدوژنیک و آواری می‎باشد. بررسی مقاطع نازک، نشان‎دهنده ی وجود پوشش و پرشدگی رس در افق‎های Btn و Btk موجود در سطوح پایدار و ناپایدار می‎باشد. هم‎چنین، پوشش و پرشدگی آهک در افق Btk موجود در سطوح پایدار مشاهده گردید. نتایج تحقیق، نمایان گر نقش مهم ژئومرفولوژی در تغییرپذیری خصوصیات خاک‎های منطقه ی مطالعاتی می باشد. واژه های کلیدی: ژئومرفولوژی، پالیگورسکیت، پوشش رس و آهک، جیرفت