حسن قنبری - دانشیار گروه فلسفه و حکمت، دانشگاه ایلام.
محمدحسین زارعی محمودآبادی - دانشجوی دکتری دین پژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب - مربی

آیا اساسا معیاری برای سنجش حقانیت ادیان وجود دارد؟ در این نوشتار به سه رویکرد اشاره می شود: رویکرد نخست که بحث از حقانیت را بی معنا می داند. زیرا برای دین هیچ گونه کارکرد مثبتی قائل نیست؛ رویکرد دوم که تنها با معیارهای درون دینی به بحث حقانیت می پردازد. این رویکرد دو معیار برای حقانیت ارائه می دهد که عبارت اند از تجلی یا تجسد منحصر به فرد خدا در یک دین خاص و دیگری منشا وحیانی داشتن آموزه های یک دین. هر دوی این معیارها نیز نقد شده، ناکارآمدی آنها بیان خواهد شد. بیشترین بحث این نوشتار به رویکرد سوم می پردازد که همان بررسی و نقد معیارهای برون دینی است. ابتدا به دیدگاهی اشاره می شود که بنیان گذاران ادیان را معیار سنجش حقانیت آنها می داند. سپس به تفصیل درباره اینکه چه جنبه ای از شخصیت بنیان گذاران می تواند معیار باشد بحث می شود. معیار بعدی که به آن پرداخته می شود معیار آموزه های ادیان است که درباره عقلانی بودن، انسجام داشتن، اثبات پذیری، کارکرد مثبت داشتن، جامع بودن و مطابق با واقع بودن آموزه ها به تفصیل بحث می شود و میزان کارآیی هر یک از آنها را بررسی می کنیم. در نهایت به این نتیجه می رسیم که اگر کسی برای ادیان منشا الوهی قائل نباشد و آنها را صرفا امور بشری بداند طبعا معیارهای کارکردگرا در اینجا می تواند کاربرد داشته باشد، اما کسانی که برای ادیان منشا الاهی قائل هستند طبعا بر معیارهای وحی و تجربه دینی بنیان گذاران تاکید می کنند. اما به این نکته باید توجه داشت که این معیار ها مانعه الجمع نیستند و می توان گفت هر دینی که در مقام سنجش بتواند به بیشترین معیارها پاسخ دهد حقانیت ببشتری خواهد داشت.

دین, حقانیت دین, معیار درون دینی, معیار فرادینی, کارکرد