محمد ضابط - University of Birjand
امیر ابراهیم زاده - University of Birjand
زهره علیزاده - University of Birjand
علیرضا صمدزاده - University of Birjand

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گندم یکی از محصولات مهم و استراتژیک به لحاظ ارزش غذایی است. آگاهی از نحوه کنترل ژنتیکی و توارث اجزای عملکرد جهت انتخاب بهترین روش به نژادی ضروری است. از این رو بایستی اطلاعات جامع و دقیقی از پارامترهای ژنتیکی کنترل کننده اجزای عملکرد در تصمیم گیری برای انتخاب روش به نژادی مناسب جهت رسیدن به حداکثر عملکرد دانه اتخاذ گردد. مواد و روش ها: هفت ژنوتیپ الوند، آنفارم۹، چمران۲، بک کراس روشن، قدس، افق و رقم محلی سرخ دانه و ۲۱ دورگ حاصل از آنها در قالب طرح دای آلل یک طرفه ۷ × ۷ طی سالهای ۹۶-۱۳۹۴ مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها: تجزیه واریانس بیانگر تفاوت معنی دار بین ژنوتیپ ها بود. تجزیه دای آلل به روش گریفینگ  نشان داد که ترکیب پذیری عمومی و خصوصی در تمامی صفات معنی دار بود. ژنوتیپ های بک کراس روشن و سرخ دانه ترکیب شونده های عمومی مطلوب و ژنوتیپ های افق و قدس ترکیب شونده های عمومی نامطلوب تشخیص داده شد. دورگ بک کراس روشن × چمران۲ و الوند × قدس دورگ های مطلوب در اکثر صفات بودند و دورگ های افق × بک کراس روشن،  افق × سرخ دانه و آنفارم۹ × بک کراس روشن نامناسبترین دورگ ها بودند. تجزیه واریانس هیمن نشان داد که جزء افزایشی و غیر افزایشی واریانس ژنتیکی در تمامی صفات معنی دار گردید. با توجه به معنی دار شدن جزء b۱ و b۲، در اکثر صفات هتروزیس و فراوانی نابرابر آلل های غالب و مغلوب دیده شد. جزء b۳ که معادل ترکیبپذیری خصوصی گریفینگ می باشد در کلیه صفات معنی دار گردید و نتایج حاصل از تجزیه گریفینگ را مورد تایید قرار داد. نتایج این تحقیق نشان داد که برای معرفی رقم یا ارقام جدید در خراسان جنوبی (بیرجند) توصیه می شود که از رقم محلی سرخ دانه در تلاقی ها استفاده شود. نتیجه گیری: مطالعه کنونی نشان داد که رقم محلی سرخ دانه اگرچه دارای عملکرد اقتصادی بالایی نمی باشد ولی دارای ترکیب پذیری عمومی و خصوصی بالایی در آمیزش با سایر ارقام می باشد. بنابراین توصیه می گردد که از این رقم محلی در تلاقی با سایر ارقام استفاده گردد تا به بوته فراموشی سپرده نشود. 

General and specific combining ability, Griffith analysis, Hayman analysis, تجزیه گریفینگ, تجزیه هیمن, ترکیب پذیری عمومی و خصوصی