رسول صادقی - دانشیار گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
نصیبه اسمعیلی - دانشجوی دکتری جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محمدجلال عباسی شوازی - استاد گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

مدل­های نظری و شواهد تجربی بیانگر رابطه پیچیده، چندوجهی و متقابل تحصیلات و مهاجرت است. در ایران، مهاجرت داخلی نقش زیادی در پویایی و جابه ­جایی افراد تحصیل کرده و سرمایه انسانی دارد، و در مقابل، تحصیلات نیز نقش مهمی در تصمیم­ گیری و اقدام به مهاجرت افراد دارد. هدف این مقاله بررسی تاثیر تحصیلات بر مهاجرت های بین­ شهرستانی در بسترهای مختلف توسعه­ ای با استفاده از داده­ های سطح خرد (فردی) و سطح کلان سرشماری ۱۳۹۵ می­ باشد. نتایج نشان داد موازنه مهاجرت بین­ شهرستانی در دوره ۹۵-۱۳۹۰ در سه چهارم شهرستان­ های کشور منفی بوده ­است. همچنین، نتایج بیانگر رابطه مثبت تحصیلات دانشگاهی با میزان خالص مهاجرت بین­ شهرستانی است. البته، رابطه تحصیلات دانشگاهی با میزان خالص مهاجرتی، در بسترهای مختلف توسعه­ ای متفاوت بدست آمد؛ در شهرستان­ های کمتر توسعه­ یافته، نسبت بالای جمعیت تحصیل کرده دانشگاهی منجر به موازنه مهاجرتی منفی بیشتر شده است. در مقابل، در شهرستان­ های توسعه­ یافته، نسبت بالای جمعیت تحصیل کرده دانشگاهی با موازنه مثبت مهاجرتی بیشتر همراه است. علاوه بر این، نتایج تحلیل داده­ های فردی نشان داد که شدت مهاجرت با افزایش سطح تحصیلات بطور معناداری افزایش می­ یابد. به طوری که، شاخص شدت مهاجرتی برای افراد با تحصیلات دکتری حدود ده برابر افراد بی­ سواد بوده است. از اینرو، در موازنه مهاجرتی، شهرستان­ های توسعه­ یافته سرمایه انسانی بیشتری بدست آورده و در مقابل شهرستان­ های توسعه نیافته، جمعیت تحصیل کرده دانشگاهی و سرمایه انسانی­ شان را از دست می­ دهند. تداوم چنین وضعیتی منجر به تشدید نابرابری­ های اجتماعی منطقه­ ای در کشور ­می­ شود.

توسعه, تحصیلات دانشگاهی, میزان خالص مهاجرت, شدت مهاجرت, مهاجرت داخلی