حسین عساکره - استاد اقلیم شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان
نسرین ورناصری قندعلی - دانشجوی دکتری تغییرات آب و هوایی/دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

در این پژوهش تلاش شد تا جنبه­های پنهان بارش در ناحیه خزری مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد. بدین منظور از داده­های روزانه ۳۸۵ ایستگاه همدید، اقلیم شناسی و باران­سنجی سازمان هواشناسی کشور و ایستگاه های باران­سنجی وزارت نیرو طی بازه زمانی ۲۰۱۶-۱۹۶۶ (۵۱ سال) استفاده شد. نقشه های بارش روزانه با تفکیک مکانی ۳ × ۳ کیلومتر ایجاد ­شد. برای هر پیکسل ایجاد شده در نقشه افت و خیز سینوسی بارش ۱۲ ماه سال براساس روش همسازها بررسی گردید. بارش های ۱، ۲، ۳، ۴/۲، ۴، ۵ و ۶ تناوبی در هر سال استخراج گردید. به منظور شناسایی الگوهای مکانی بارش براساس سهم تناوب­های مختلف و نیز پهنه­بندی آن از شگرد تحلیل خوشه­ای براساس فاصله اقلیدسی و روش ادغام "وارد" استفاده شد. نتایج نشان داد که، در نواحی­ای که بارش­های یک تناوبی وجود داشته، سیستم­های بزرگ مقیاس و در نواحی با بارش­های دو تناوبی، سیستم­های بزرگ مقیاس و عوامل محلی و در نواحی با بارش­های سه، چهار، پنج و شش تناوبی، عوامل محلی هم­چون رشته­کوه­های البرز، دریای خزر و جلگه­ای بودن ناحیه منجر به نزولات جوی شده­ است. بیش­ترین سهم بارش­های حاصل از سامانه­های بزرگ مقیاس در جنوب­غربی دریای خزر و شرق ناحیه و بیش­ترین سهم بارش­های محلی در ارتفاعات البرز مشاهده شد. این خود بیانگر این است که، در بخش­های ساحلی و جنوب­غرب دریای خزر و شرق ناحیه، بارش متمرکز و در ارتفاعات البرز نامتمرکزتر بوده است. نتایج حاصل از تحلیل خوشه­ای نشان داد که، در ناحیه خزری سه طبقه پراش بارش متمایز را می­توان شناسایی نمود. پراکندگی جغرافیایی این طبقات نشانگر این بود که تفاوت این طبقات متاثر از عرض جغرافیایی و فاصله از دریای خزر است.

اقلیم شناسی بارش, سیستم های بزرگ مقیاس, عوامل محلی, افت و خیز, ناحیه خزری