موسی عنبری - استادیار گروه مطالعات توسعه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
سامال عرفانی - دکترای جامعه شناسی توسعه روستایی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

از مسائل مهم در دوران بعد از فاجعه­ها از جمله جنگ ها، مسئله بازسازی ویرانی ها و همچنین برپایی حیات اجتماعی در جامعه آسیب دیده است. مقاله­ حاضر به بررسی ابعاد فرایند بازسازی اجتماعی جوامع جنگ زده می­پردازد. مطالعه­ میدانی در سه روستای جنگ زده استان کردستان (نژمار، قلاجی و قلعه گاه) انجام شد. پژوهش با به کارگیری روش های کیفی تجربه خانواده هایی را در کانون مطالعه قرار می دهد که به طور مستقیم از جنگ متاثر گشته اند. رویکرد مطالعه، روایت شناسی مردمی است که در آن از نگرش­های کلان و از بالا به پایین فاصله گرفته و بر تجربه های و روایت­های بومی تمرکز شده است و پویش های اجتماعی و فرهنگی را مد نظر قرار می دهد. در این مطالعه بازسازی اجتماعی بر اساس شش مولفه اعتماد اجتماعی، همزیستی اجتماعی، تعهد به اجتماع، سرمایه­ اجتماعی، همبستگی اجتماعی و سرمایه­ فرهنگی بررسی شده است. یافته­ها حاکی از سلطه­ رویکرد فیزیکی و مادی به بازسازی است؛ اما با وجود غیاب تعهدات بوروکراتیک در اهتمام به ابعاد اجتماعی و فرهنگی، شاهد نوعی بازسازی اجتماعی خودجوش و بومی بوده­ایم که وامدار درجه های بالایی از سرمایه اجتماعی، اعتماد اجتماعی، تعهد اجتماعی، همبستگی اجتماعی و همزیستی اجتماعی درون گروهی بوده ­است. در این میان نقش همبستگی قومی و دانش بومی در تداوم حیات اجتماعی پررنگ است. از نکته های مهم در زمینه زندگی و روابط اجتماعی در روستاهای مورد بررسی اهمیت فراوان یکپارچگی و صلح پیش از فاجعه است. پی ریزی یک جامعه محکم و پایدار، در کنار ساخت وسازهای اصولی مقاوم در برابر مخاطرات شامل برقراری همبستگی اجتماعی و احساس تعهد اجتماعی، یکپارچگی و وحدت و صلح میان افراد و گروه های متفاوت اجتماع نیز است.

اجتماعات روستایی, ایران, بازسازی اجتماعی, کردستان, فاجعه, مناطق جنگ زده