مسعود وفایی - دانشجوی کارشناسی ارشد/ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمدتقی دستورانی - استاد/ گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محمد رستمی خلج - استادیار/ بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

در میان انواع بلایای طبیعی، سیل یکی از مخرب ترین پدیده هاست که تلفات جانی و مالی را در سراسر جهان بر­جای گذاشته است. گسترش خسارت سیلاب و پیامد های ناشی از آن اهمیت و لزوم اعمال مدیریت سیلاب ها را هرچه بیش تر آشکار می سازد. در این میان، تعیین محدوده پیش روی سیلاب و ارتفاع آن نسبت به مسیل اصلی و تعیین مشخصات سیلاب در دوره بازگشت های مختلف که تحت عنوان پهنه بندی سیلاب صورت می گیرد، حائز اهمیت فراوان است. با توجه به این که پردیس دانشگاه فردوسی مشهد یکی از مراکز علمی بزرگ و مهم در کشور است و در پایاب چند حوضه بزرگ شهری قرار دارد این پژوهش با هدف ارزیابی خطر سیلاب در پردیس دانشگاه فردوسی مشهد انجام گرفته است. در این راستا ابتدا داده های مورد نیاز، مانند دبی های سیلابی، لایه های اطلاعاتی و نقشه ها به همراه اطلاعات میدانی جمع آوری شد و با استفاده از رابطه دوم کریگر و ضرایب تبدیلی ارقام دبی سیلاب ورودی به پردیس دانشگاه فردوسی مشهد بر اساس دوره بازگشت مختلف محاسبه شد. سپس با استفاده از مدل HEC-RAS و الحاقیه HEC-GeoRAS سیلاب ها با دوره بازگشت های مختلف پهنه بندی و شبیه سازی و مناطق سیل گیر مشخص شد. نتایج نشان داد کانال های موجود در محدوده مورد مطالعه توانایی انتقال سیلاب با دوره بازگشت های ۲ و ۱۰ ساله را دارد، ولی دوره بازگشت ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ساله به علت ارتفاع کم پل ها در برخی مقاطع ورودی و محدود شدن مقاطع خروجی، دچار آب گرفتگی می شود. بر این اساس در محدوده خروجی انتهایی پردیس و کانال آب و برق، به دلیل وجود موانع مختلف، سیلاب با دوره بازگشت ۲۵ سال به بالا و در قسمت هایی از کانال پژوهش به دلیل انحناء مسیل، سیلاب با دوره بازگشت ۵۰ سال به بالا ایجاد خسارت می کند. بر این اساس برای افزایش ظرفیت پهنه بندی سیلاب با دوره بازگشت های مختلف در نقاط آسیب پذیر به بررسی ایجاد دیواره حفاظتی در ورودی آب و برق و قسمت هایی از مسیل پژوهش و بررسی سناریوهای مختلف در مقطع خروجی پردیس دانشگاه فردوسی مشهد که عمدتا بر افزایش ظرفیت این مقطع متمرکز هستند پرداخته شد. تا بهترین حالت ها انتخاب و با انجام این موارد ظرفیت آب گذری این مناطق افزایش یابد.

پهنه بندی سیلاب, خسارات سیل, دانشگاه فردوسی مشهد, سیلاب, HEC-RAS