ابوطالب نظری - دانشجوی دکتری گروه فقه ومعارف جامعه المصطفی العالمیه خراسان
مرتضی نوروزی - استادیار گروه فقه ومعارف جامعه المصطفی العالمیه خراسان
حسنعلی اخلاقی امیری - استادیار گروه فقه و معارف جامعه المصطفی العالمیه خراسان

استنباط حکم فقهی در یک مسیر و سازوکار معین، گاه با چالش هایی مواجه می شود که مجتهد باید برای برون رفت از آن و به فرجام رساندن صدور حکم، چاره جویی نماید. یکی از این چالش ها تعارض یک دلیل نقلی با دلیل عقلی است، که سازوکار رسیدن به برایند آن، مسئله این پژوهش است و از آنجایی که پیشینه فربهی ندارد، شاخص جدید بودن این مقاله نسبت به آثار مشابه نیز به شمار می رود. این پژوهش در جغرافیای بین رشته ای فقه و اصول و به روش توصیفی، تحلیلی فرایند چگونگی برون رفت از چالش تعارض دلیل نقلی با دلیل عقلی را محور سوال اصلی خود قرار داده است. یافته های این پژوهش نشان می­دهد در تعارض دلیل نقلی و عقلی اگر دلیل نقلی معتبر باشد، در فرض تعارض با دلیل عقلی غیر ضروری، دلیل نقلی مقدم است و اگر دلیل عقلی از ضروریات و قطعیات باشد، دلیل عقلی بر نقلی مقدم است. اصولیان اهل سنت، اجماع دارند که در تعارض قیاس و خبر واحد اگر جمع میان آن ها ممکن نباشد، دلیل ظنی ارجح، مقدم است؛ اما در اینکه کدام یک از این دو ارجح است، اختلاف دارند؛ لیکن از نگاه شیعه به دلیل معتبر نبودن «قیاس»، چنین تعارضی اساسا شکل نمی­گیرد.

فقه شیعی, استنباط حکم, تعارض ادله, اجتهاد, اصول فقه