فاطمه پروانه - کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران دانشگاه شهید بهشتی

گنبدخانه یکی از اجزای اساسی معماری مساجد ایرانی است که شامل گنبد و فضای محصور در زیر آن است طرح اصلی گنبد خانه برگرفته از آتشکده های دوره ساسانی است کهب ه آنها چهار تاقی می گویند که شامل زمینه چهاربر هم اندازه و گوشه های راست و گشودگی بر راستای محروهای اصلی است پس از ورود اسلام به ایران با وجود ساخت مساجد باشکوه استفاده از چهارتاقی ها با بستن جبهه سمت قبله آن به عنوان مسجد رواج داشت و بتدریج به جزئی اساسی از مساجد تبدیل گشت گنبد خانه مسجد و مدرسه سپهسالار تهران یکی از نمونه های منحصر به فرد گنبد خانه در معماری مساجد ایرانی است که در آن نه تنها جداره های قطور فضای زیر گنبد را محصور نکرده است بلکه فضاهای پیرامون آن نیز با تاق های رفیع و دهانه های عریض به فضای گنبد خانه پیوسته است سوال اصلیم قاله پیش رو این است که با انجام چنین تغییراتی در ساختار گنبد خانه چه کیفیتی در فضای آن حاصل شده است گردآوری اطلاعات در این مقاله به صورت مطالعات میدانی و کتابخانه ای بوده است در ادامه نیز به روشت حلیل کیفی به تفسیر داده ها پرداخته شده است ننایج این پژوهش بیانگر آن است که همانطور که از طرح کلی مجموعه مسجد و مدرسه سپهسالار نیز تمایل به نمایش شکوه و عظمت بنا برمی آید در فضای گنبد خانه نیز با اتخاذ تمهیداتی مانند اختصاص نزدیک به یک پنجم از مساحت مجموعه، ارتفاع زیاد گنبد و تاق ایوان ها، حذف جرز های قطور محصور کننده گنبدخانه و اتصال فضای گنبد خانه به فضاهای پیرامون آن شکوه و عظمت به نمایش گذاشته شده است چنان که می توان گنبد خانه این مجموعه را وسیع ترین قسمت بنا دانست.

مساجد ایرانی، گنبدخانه، فضای معماری، مسجد و مدرسه سپهسالار، مدرسه عالی شهید مطهری