سیدمجید مفیدی شمیرانی - دکتری طراحی شهری ، استادیار دانشکده هنر و معماری ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ، گروه معماری ، تهران . ایران
نیلوفر نیکقدم - دانشجوی دکتری معمار ، دانشکده هنر و معماری ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات ، گروه معماری ، تهران ، ایران ،
منصوره طاهباز - دکتری معماری ، استادیار دانشکده معماری و شهرسازی ، دانشگاه شهید بهشتی

مناطق جنوبی ایران از مهمترین مناطق استراتژیک در طول تاریخ بوده ، اما با این وجود ، تلاش اندکی برای مطالعه بافت شهری این مناطق صورت گرفته است . بافت و ابنیه تاریخی بسیاری شهرها ، بنادر و جزایر جنوبی ایران تحت تأثیر ویژگی های اقلیمی و جغرافیایی منطقه ، در طول زمان از بین رفته و حتی از دوره قاجار نیز تعداد محدودی اثر به جا مانده است . بنابر این توجه به حفظ و همچنین ثبت اسناد این آثار قبل از تخریب و انهدام ، بسیار بااهمیت است . میزان و علل آبادانی هر شهر ، می تواند در مطالعات شهری و معماری در هر دوره زمانی ، جایگاه مهمی داشته و در اولویت هر نوع بررسی قرار گیرد. هدف از انجام این تحقیق گونه شناسی شهرها ، بنادر و جزایر جنوبی ایران در دوره قاجار با معیار آبادانی است تا به این سؤال پاسخ داده شود که چندگونه شهر ، بندر یا جزیره با توجه به این معیارها ، در این منطقه قابل شناسایی است و هریک از گونه ها چه ویژگی هایی دارند . این مقاله با شناسایی معیارهای آبادانی در دوره قاجار در مناطق جنوبی ایران ، به تبیین محدوده شاخص های ترکیبی گونه شناسی پرداخته و از طریق گونه شناسی توصیفی و با الگوی گونه شناسی داده بنیاد ، به طبقه بندی شهرهای منطقه مورد مطالعه می پردازد. داده های این تحقیق از طریق کتابخانه ای و مطالعه اسناد ، جمع آوری شده است . این مقاله نشان می دهد مهمترین معیارهای آبادانی در دوره قاجار در منطقه مورد نظر ، داشتن آب شیرین ، خاک حاصلخیز ، موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی امن و کوتاه و وجود منابع اعم از دریایی و غیر آن بوده است . همچنین براساس شاخص های ترکیبی تحقیق ، 12 گونه شهر ، بندر یا جزیره در این منطقه شناسایی شد. تحلیل گونه ها نشان می دهد معیار اصلی موثر در آبادانی بنادر ، دسترسی و موقعیت مناسب ، در شهرها ، آب شیرین ، خاک حاصلخیز و دسترسی و موقعیت مناسب توأمان و در جزایر ، آب شیرین ، خاک حاصلخیز و منابع توأماً بوده است . متقابلاً معیارهای دسترسی و موقعیت مناسب در بنادر ، آب شیرین و خاک حاصلخیز در شهرها و منابع در جزایر فراوانی بیشتری داشته است .

بندر ، شهر ، آبادانی ، جنوب ایران ، دوره قاجار