رضا جنیدی - دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
زهرا احمدی پور - دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس
محمدرضا حافظ نیا - استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

تصویرسازی ژیوپلیتیک عبارت است از رقابت قدرتها بر سر شکلدهی به ادراک و ذهنیت اشخاص، نهادها و بازیگران سیاسی از موقعیت، ویژگیها و محتوای فضای جغرافیایی بر اساس منافع مورد نظر خود. بر این اساس، مقاله حاضر در صدد تبیین فرایند خلق تصویر ژیوپلیتیک است. در این مقاله، فرایند تصویرسازی ایالات متحده آمریکا از اتحاد جماهیر شوروی در طول دوره جنگ سرد به عنوان نمونه موردی مورد تحلیل قرار میگیرد. استدلال مقاله حاضر این است که تصویر شوروی شرور در طول جنگ سرد، طی فرایند تعامل پیچیده ژیوپلیتیک رسمی، ژیوپلیتیک کاربردی و ژیوپلیتیک عمومی شکل گرفت؛ به این صورت که ژیوپلیتیک کاربردی ایالات متحده آمریکا از طریق سیاست گذاری، طرح دکترین ها و ارایه بیانیه های سیاسی از جمله دکترین ترومن، استراتژی سد نفوذ جرج کنان، طرح مارشال، سند سیاسی شمارهNSC-68شورای امنیت ملی آمریکا، دکترین امپراتوری شرارت ریگان و...، تصویر اهریمنی از اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یک دشمن ذاتا سازش ناپذیر را طراحی نمود. در این فرایند، ژیوپلیتیک رسمی با ارایه نظریه های ژیوپلیتیک همچون هارتلند، ریملند، دومینو، شبکه زنجیره- ای، قدرت هوایی سوروسکی و نظایر آن، بعدی علمی به تصویر ژیوپلیتیک آمریکا از شوروی داد و در نهایت، ژیوپلیتیک عمومی با استفاده از بازنماییهای رسانهای، گفتمان ژیوپلیتیک اتحاد جماهیر شوروی به عنوان دشمن شرور را در نظر افکار عمومی متقاعدپذیر جلوه داد. خلق چنین برداشتی از اتحاد جماهیر شوروی منجر به تولید قدرت برای ایالات متحده آمریکا شد، به گونهای که آمریکا ضمن هویتبخشی به مردم خود در طول 4 دهه جنگ سرد، زمینه لازم برای مداخلات ژیوپلیتیک خود در مناطق مختلف جهان را فراهم نمود.

تصویرسازی ژیوپلیتیک، ایالات متحده، شوروی، گفتمان ژیوپلیتیک، امپراتوری شرارت، ژیوپلیتیک انتقادی