شیما جعفری دهقی - استادیار زبان های باستانی ایران، دانشگاه ولایت، ایرانشهر

اندرزگویی و اندرزنویسی در ایران پیشینه بسیار دارد. اندرز بر گفته ها و سخنان حکیمانه بزرگان، روحانیان یا پادشاهان دلالت دارد که برای راهنمایی فرزند، شاگرد، پیرو یا عامه مردم فرآهم می شد. قدیمی ترین اثر اندرزی را در ادبیات ایران پیش از اسلام شاید بتوان اوستا، کتاب دینی زردشتیان پنداشت. با این حال، در ادبیات به جای مانده به زبان فارسی میانه آثار اندرزی بسیاری می توان یافت که بیشتر آنها مضمون هایی بسیار قدیمی تر از زمان نگارش شان دارند. بیشتر اندرزنامه های فارسی میانه، در سه یا چهار سده آغازین دوره اسلامی به زبان عربی ترجمه شدند و از این طریق به زبان فارسی و آثار دوره اسلامی راه یافتند. اندرزهای فارسی میانه یا از نوع نصایح دینی هستند یا از نوع حکم عملی و تجربی. این گونه ادبی در آغاز به صورت شفاهی بوده و در دوره های بعد به صورت مکتوب درآمده است. ادبیات فارسی زردشتی، به گونه ای از آثار به زبان فارسی گفته می شود که زردشتیان، به ویژه موبدان، پس از اسلام، هنگامی که زبان پهلوی دیگر برایشان دشوار بود به نوشتن با آن پرداختند. دستنویس های فارسی زردشتی را می توان بر اساس محتوای آنها به پنج دسته بخش کرد: ترجمه ها و تفسیرهای نوشته های اوستایی، فارسی میانه و پازند، رسالات کامل، روایات، تاریخ و ادبیات و رسایل اخلاقی. در این پژوهش ابتدا اشاره ای کوتاه به نوشته های اندرزی فارسی میانه خواهد شد. سپس، برخی نوشته های فارسی زردشتی که دارای سبک اندرزی هستند معرفی و بررسی خواهد شد. هدف از پژوهش حاضر معرفی و بررسی بخشی از ادبیات فارسی است که کمتر به آن توجه شده و با این حال از لحاظ ادبی، تاریخی و فرهنگی نقش مهمی در درک بهتر تاریخ و فرهنگ ایرانی ایفا می کند.

اندرز، پند، فارسی میانه، فارسی زردشتی، پازند