سیده فاطمه سلیمی - استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی آمل
کبری راستگو - استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد، ایران

مفهوم استکبار یکی از مفاهیم ضد ارزشی پرکاربرد قرآنی است که تامل در ابعاد آن در جهت تربیت صحیح انسانها و نجات بشر از ضلالت و گمراهی، ضروری می نماید. بدین تصور، مقاله حاضر در تلاش است با تامل در مصادیق انسانی و غیرانسانی این مفهوم در کلام مجید و با رویکرد زبانی، به تبیین ارکان و نمودهای آن بپردازد. بنیادی ترین فرضیه این پژوهش آن است که با استخراج سازه های زبانی می توان علاوه بر استخراج مولفه های معناساز استکبار به تبیین ارکان و نمودهای آن در آیات قرآن پرداخت. بررسی داده های قرآنی نشان داد که خداوند حکیم با کاربست سازه های مختلف زبانی در سطوح واژگانی، صرفی، نحوی و بلاغی به ارکان استکبار انسانی مانند اشرافیت اجتماعی (ژن سالاری)، فقر فرهنگی، شانتاژ خبری اشاره داشته است همچنانکه با استفاده از این مولفه ها نمودهایی از استکبار را نظیر قدرت گرایی، تهدید و ترور شخصیتی، تفرقه افکنی و ایجاد اختناق برای خواننده ترسیم نموده است.

زبان شناسی، استکبار، ارکان، نمود، قرآن