لزوم تعیین ارتباط سیلاب های ایران با پدیده گرد و غبار

سال انتشار: 1398
نوع سند: مقاله کنفرانسی
زبان: فارسی
مشاهده: 492

متن کامل این مقاله منتشر نشده است و فقط به صورت چکیده یا چکیده مبسوط در پایگاه موجود می باشد.
توضیح: معمولا کلیه مقالاتی که کمتر از ۵ صفحه باشند در پایگاه سیویلیکا اصل مقاله (فول تکست) محسوب نمی شوند و فقط کاربران عضو بدون کسر اعتبار می توانند فایل آنها را دریافت نمایند.

این مقاله در بخشهای موضوعی زیر دسته بندی شده است:

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

DUSTSTORM01_067

تاریخ نمایه سازی: 19 تیر 1398

چکیده مقاله:

ایران کشوری است که همواره با پدیده های هیدرواقلیمی ویران گر به ویژه سیل، خشکسالی و طوفان های گرد و غبار مواجه بوده است. به عنوان مثال، طی سال آبی 98-97، پهنه ایران زمین، به ویژه غرب و جنوب غرب، با بارش بی سابقه ای مواجه بوده که از نظر شدت، مدت و وسعت تاثیرگذاری، چشمگیر بوده است. این بارش ها، سیلاب های عظیمی را نیز به وجود آورده است به طوری که تا 12 فروردین سال 1398، بیش از 70 درصد از مخازن سدهای کشور پر شده است؛ دریاچه ها و تالاب های کشور نیز به طور قابل توجهی آبگیری شده اند از جمله تالاب های هامون بیش از 20 درصد، حله بوشهر 70 درصد، گندمان بروجن 100 درصد، بخش ایرانی هورالعظیم 90 درصد، بامدژ اهواز 80 درصد، مهارلوی شیراز 40 درصد و زریوار کردستان و چهار تالاب گمیشان، آلاگل، اجی گل و آلماگل استان گلستان نیز پر شده اند؛ تراز آب دریاچه ارومیه نیز 32 سانتی متر افزایش یافته است. از طرف دیگر، خسارت ناشی از سیل نیز تاکنون قابل توجه بوده و 15 استان کشور را درگیر صدمات ناشی از سیل کرده است. طبق آخرین برآوردها، تا تاریخ 11 فروردین ماه 1398، خسارت های وقوع سیل های اخیر فقط در بخش کشاورزی به بیش از 38 هزار و 528 میلیارد ریال بالغ شده است و به امور زیربنایی و تاسیسات استان های مختلف درگیر سیل، صدمه جدی وارد شده است به طوری که چندین روستا به طور کامل تخریب شده اند. پوشش گیاهی که در مسیر جریان های سیلابی مستقر بودند نیز آسیب قابل توجهی دیده اند به طوری که با قدرت سیلاب ریشه کن شده یا توسط رسوب مدفون شده اند (به ویژه گیاهان موجود در بستر خشک رودها و تالاب ها). به طور کلی، سیلاب های رخ داده در کشور دارای حجم زیادی از آب و رسوب همراه با سرعت زیاد و گاها ناگهانی بوده اند. برای نمونه، حجم سیلاب ورودی به سد کرخه در خوزستان، طی ساعاتی به بیش از هشت هزار متر مکعب در ثانیه رسید که حجم بسیار زیادی است. با توجه به این که سیلاب های مناطق خشک و نیمه خشک حجم بسیار زیادی رسوب نیز حمل می کنند، می توان متصور شد که چه میزان ذرات معلق ریزدانه در جریان سیل حمل شده است؛ این ذرات، قطری حدود یک میلی متر یا کمتر از آن را دارند؛ ذرات رسوبی با این قطر، به شدت مستعد فرسایش هستند که پس از رسوب گذاری و نهشته شدن در مسیر یا مقصد جریان سیلابی، با نیروی فرساینده آب و باد متعاقب، به عنوان منبع برداشت و محل فرسایش قلمداد می شود. بنابراین، چنانچه تنها یک پنجم از حجم سیلاب به رسوب حمل شده اختصاص یابد حجم بسیار زیادی از رسوب در نواحی مختلف در طول مسیر جریان نهشته می شود. از طرف دیگر، مهمترین منبع برداشت ذرات گرد و غبار و فرسایش بادی در ایران، خشک رودها، مسیل های فصلی و دریاچه های خشک شده است که در طول فصل خشک، ذرات رسوبی را برای طوفان های گرد و غبار فراهم می کند. نهشته شدن ذرات فرسایش پذیر رسوب سیلابی در پایانه های هیدرولیکی، اساسا دریاچه ها و تالاب ها، علاوه بر اینکه با مدفون ساختن گیاهان مستقر در بستر، یکی از ارکان مهم جلوگیری از فرسایش بادی را از بین می برد، می تواند در فصول خشک و خشکسالی ها حجم بسیار زیادی از گرد و غبار موجود در باد را نیز تامین کند؛ برای نمونه تالاب هامون و هورالعظیم. از این رو، هر سیلاب در ایران، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک، ارتباط نزدیکی با وقوع پدیده گرد و غبار دارد. به طور کلی، هنگام وقوع سیلاب و پس از آن، رسوب حمل شده توسط سیلاب چندان مورد توجه قرار نمی گیرد و صرفا به بیان حجم سیلاب و آب ورودی به مخازن سدها و نیز برآورد میزان خسارت های مستقیم ناشی از سیل اکتفا می شود. این درحالی است که حجم رسوب حمل شده و رسوبگذاری محتمل باید تعیین گردد تا خسارت های غیر مستقیم سیلاب به ویژه تاثیر آن بر پدیده های گرد و غباری و فرسایش بادی نیز مورد توجه جدی قرار گیرد؛ به طوری که با ثبت آمار میزان رسوب حمل و نهشته شده طی هر رخداد سیلاب و نقش آن در فرسایش بادی مناطق پایین دست در آینده، وقوع پدیده گرد و غبار در ایران برنامه ریزی شده و تا حد ممکن مدیریت و کنترل شود.

کلیدواژه ها:

نویسندگان

محسن فرزین

استادیار، گروه منابع طبیعی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران